Читать «Палёт у мінулае» онлайн - страница 5
А Александровіч
Не заразіць цябе ён ніколі...
Эх!.. жыцьцё! - ...Hi кароўкі, ні коніка, ні зямлі... Толькі як памрэш, дык там, за балотам, на ўзгорку тры аршыны і то панскае“... — Цяжка ўздыхнуўшы, селянін горка-горка заплакаў.
Раптам «тройка» зьвярнула ўвагу на батракоў...
Нядзеля... дзень адпачынку, а яны працуюць.
Хлопцы прыслухаліся да батрацкай песьні:
Пан дык хлеба і ня знае,
Толькі мяса ды пірог.
„І сабакам выкідае
Усё тое, што ня змог.
А ты хлеб жуеш з мякінай,
Хлёбчыш квас ды лебяду.
„Жывеш і ясі, ну, разам з сьвінкай,
3 канём разам п‘еш ваду...
Язэп, Даніла і Паўлюк незадоўга даведаліся пра гэтага «паніча»,— гэта слаўны беларускі пісьменьнік
ФРАНЦІШАК БАГУШЭВІЧ.
Яны зьвярнулі ўвагу на яго хату...
3 выгляду стары, але здаровы мужчына, з доўгімі вусамі, сядзеў за зьбітым з сасны сталом і пісаўшы прадмову да „Дудкі беларускай“ перачытваў услух.
— І тое, што ён выказваў, што наша мова „ня мужычая, а такая людзкая й панская, як француская, як нямецкая або іншая якая“, толькі цяпер ажыцьцёвілася, — падумаў Язэп.
Багушэвіч уздымаў сваімі ўдалымі вершамі-песьнямі паўстанцкі дух сярод сялянства...
Хлопцы штораз, то глыбей унікалі ў жыцьцё.
Яны ўбачылі, як сялянства ў сваіх грудзёх насіла помсту і расійскаму цару і польскаму пану.
Яны бачылі, як баранілі прыгнечаную беднату верныя яго сыны.
Шмат было такіх, як Багушэвіч, што ўздымаў сярод сялян беларусаў нездавальненьне існуючым укладам жыцьця... А праляцеўшы крышку ўбок, яны ўбачылі і такіх, што адзялялі малайцоў-дзяцюкоў зброяй.
У цёмным гушчары беларускага лесу зьбіраліся партызаны.
Хлопцы, Паўлюк, Язэп і Даніла, спыніліся, сталі ў высі, проста насупраць лесу.
У самым сяродку лесу, у самым гушчары пылае сабе вогнішча... Партызаны, абкружыўшы яго, хто на пні, а хто проста ляжыць на траве, спрачаецца аб заданьні. А заданьне такое: прышла вестка, што раніцаю па дарозе павінна праехаць некалькі падводаў царскай арміі з адзежаю і зброяй, дык як-бы i што-бы там ні было трэба затрымаць. Бо як адно, так і другое — вельмі карысная штука для партызаншчыны, для падпольля...
Як на Беларусі, так і на Літве і Польшчы праводзілася расійскім самаўладзтвам суровая русіфікацыя. Жыцьцё беднаты не ў магату. Пачэснае месца ў сялянскай хаце займае бруд. Вось гэтая беднасьць і кідае маладых у лес змагацца...
— Будзе, будзе завіруха! — сказаў Язэп.
І праўда. На іхных вачох з гораду ў вёску, з вёскі ў вёску кацілася хваля паўстаньня. Праляцела яшчэ пара дзён i даведаліся яны, што цар Аляксандр II паслаў на „заходнюю Рускую" зямлю, каб спыніць „мужычы мяцеж“, рускага гэнэрала Мураўёва.
Эх!.. загуляла шыбельніца...
Мураўёў, прыехаўшы ў Вільню, учыняў самыя крывавыя расправы.
Радавалася сэрца «тройкі» — Паўлюка, Язэпа і Данілы, бачачы, як з Мураўёвым змагаецца Каліноўскі.
Зацікавіліся яны Калімоўскім, прамчаліся далей і даведаліся аб яго жыцьцёпісу.
Каліноўскі радзіўся 21 студзеня 1838 году. Родам з дробнай шляхты, на Горадзеншчыне.
Апускаючыся назад, бачылі хлопцы, як заўсёды Каліноўскі за кніжкаю, дзівіліся хлопцы яго стараннасьці і цярплівасьці.
Сачылі далей... Убачылі, як Каліноўскі едзе ў Маскву, трымае экзамен ва ўнівэрсытэт. Вытрымлівае экзамен, пачычае сваю рэволюцыйнаю дзейнасьць. І за гэту працу яго выключаюць з унівэрсытэту.
