Читать «Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце» онлайн - страница 9
Анатоль Астапенка
Утварэннне этнасаў звязана з працэсам, які можна назваць
Працэсы этнічнай мабілізацыі пачынаюцца ў двух выпадках:
а) Калі ў рознаэтнічнай супольнасці людзей большасць хоча сцвердзіць сваё панаванне над меншымі этнасамі.
б) Калі занядбаныя народы, этнасы, нацыі пачынаюць патрабаваць доступ да дзяржаўнай улады.
Абодва варыянты могуць прывесці да этнічных канфліктаў. Такія канфлікты вядомыя на працягу ўсёй гісторыі чалавецтва. Аднак адназначнага іх трактавання да гэтага часу няма.
Па разліку Т. Гара цяпер у свеце 233 этнічныя групы, што церпяць дыскрымінацыю ад іншых груп, а значыць знаходзяцца ў стане этнічнага канфлікту.
Характэрна, што аўтаномія этнічнай групы — чаго раней было дастаткова для развязання канфлікта — у наш час можа ўжо быць і не дастатковым. Неабходна ўлічваць цэлы комплекс аспектаў: эканамічных, юрыдычных, псіхалагічных, і ў першую чаргу сацыяльных і культурных. Найвялікшую ўвагу пачалі прыцягваць этнічныя канфлікты з канца 80-х — пачатку 90-х г. нашага стагоддзя і працягваюць эвалюцыяніраваць у бок павялічэння ў нашыя часы (2001 г.). Гэта звязана з працэсам развалу СССР, Югаславіі і скасаваннем Варшаўскага дагавору ва Усходняй Еўропе, што прывяло да значнага росту нацыянальнай свядомасці і неадольнага імкнення захаваць сваю нацыянальную ідэнтычнасць. Падзеі 1999 г. ў Сербіі прайшлі пад знакам менавіта такіх працэсаў, сербска-албанскі канфлікт быў прыпынены на жаль толькі гвалтоўным шляхам, прыцягненнем войскаў НАТА да ваенных дзеянняў супраць урада Мілошавіча.
Якія ж ёсць у дадзены момант яшчэ шляхі ўрэгулявання этнічных канфліктаў?
К. П. Барышкалец вылучае восем макрапалітычных форм урэгулявання этнічных канфліктаў:
— генацыд;
— гвалтоўнае перасяленне народаў;
— падзел тэрыторыі;
– інтэграцыя (асіміляцыя);
— гегеманістычны кантроль (арбітраж) — удзел 3-га боку;
— кантонізацыя і (ці) федаралізацыя;
— падзел прадстаўнічай і выканаўчай улад на падставе этнічных квот.
Прадстаўленыя формы рэгулявання этнічных канфліктаў могуць ажыццяўляцца як гвалтоўным шляхам, так і не гвалтоўным, а першыя дзве формы могуць здзяйсняцца з дапамогай толькі насілля.
Фактар насілля найбольш яскрава праяўляецца ў перыферыйных, больш адсталых краінах — і наадварот: чым больш цывілізаваная краіна, тым меншы ўзровень этнічнага насілля. Таму, відавочна, шлях пагрэсу, шлях эвалюцыі цывілізаванага чалавецтва — гэта шлях ненасілля. Махатма Гандзі сцвярджаў, што ненасілле — самая магутная сіла, якая маецца ў распараджэнні чалавецтва. Яна магутней за самую магутную прыладу разбурэння, якую стварыла чалавечае вынаходніцтва.
Прыклад Чэхаславакіі 1968 г. яскрава прадэманстраваў магчымасць негвалтоўнай змены рэжыму ў краіне і мірнага «разводу» двух этнасаў — славакаў і чэхаў, у выніку якога атрымаліся дзве незалежныя краіны — Чэхія і Славакія.
Беларусь зараз уяўляе сабой краіну, дзе дамінуе беларускі этнас і ідзе працэс фармавання беларускай нацыі-дзяржавы. Пры ўсім тым працэс гэты суправаджаецца разам з ажыццяўленнем працэса рэалізацыі беларускай нацыянальнай ідэі, які бачыцца нам толькі негвалтоўным.
