Читать «Воля на крыжы» онлайн - страница 25

Янка Купала. Самую дробязь, матуля: свабоды краю свайму, шчасця людзям яго. I каб ніякія прыблуды не здзекваліся з нас. Каб матуля і сёстры мае і ўсе суродзічы нашы не чакалі з турмаў і допытаў сваіх родных і блізкіх. Хачу, каб ліха наша мы ж самі і знішчылі. Бо надзеі на іх не было, няма дый не будзе…

Бянігна Іванаўна. Ой, сыночак, ой, Яначка, не па сабе ты супастатаў выбраў! Не той зброяй ты ўзброены, каб іх паркан прабіць! У іх жа проці твайго пёрка…

Янка Купала. У цара таксама не малая зброя была, а дзе ён сёння, той цар?..

Бянігна Іванаўна. I што з таго? Што ў нас цяпер цар лепшы?!

Янка Купала. Сапраўды…

Бянігна Іванаўна. Дык і я ж тое… (Пасля паўзы.) Даўно ўжо цябе папытаць хачу, Яначка: няўжо не шкадуеш, што не паслухаў некалі маіх парад і па-польску пісаць кінуў? I ці не быў Адам Міцкевіч разумнейшы за цябе? Можа, мы, тутэйшыя, і сапраўды быдла, з якім вось так можна?..

Янка Купала. Не, матуля! Ні ў чым не каюся. Адаму Адамава, а Янку Янкава. А пахадзіўшы да іх на допыты, я ўжо нічога на баюся. А калі памру, то смерць мая іншых умацуе.

Бянігна Іванаўна. А яны цябе не заб’юць?

Янка Купала. Не, цяпер ужо не дастануць… Не паспеюць…

Бянігна Іванаўна. Ну і дзякуй Богу!..

Ціха і непрыкметна падыходзіць Жанчына, якая заходзіла ў пакой следчых.

Жанчына. Добрай раніцы вам, Іван Дамінікавіч! А гэта, відаць, мама ваша?

Янка Купала (крыху здзіўлена). Так.

Жанчына. Не здзіўляйцеся, што я вас, можна сказаць, высачыла. У ДПУ вас убачыла, ну і пайшла следам. Хацела на прызбе пасядзець, пакуль паспіце, а вы, бачу, не кладзецеся…

Бянігна Іванаўна (вельмі добразычліва). А што ты хацела ў такую рань, мая ластаўка?

Жанчына. У вочы сыну вашаму паглядзець хацела. (Падыходзіць бліжэй да Янкі Купалы.)

Янка Купала (крыху разгублена). Як паглядзець? Навошта?..

Жанчына. Папытацца, як гэта вы, наш гонар, сумленне народа, наш Янка Купала, на абраз якога мы цяпер молімся, як на Бога некалі, здрадзіў нам у ліхую гадзіну?!

Янка Купала (усхвалявана ўстае). Даруйце, нешта я вас не разумею…

Жанчына. А што тут не разумець? Паэт наш народны, абаронца бедных і пакрыўджаных, да Рапапорта па начах бегае і даносіць не толькі на сваіх сяброў-таварышаў, але і на людзей простых.

Бянігна Іванаўна (абурана). Што гэта ты, галуба, нясеш?!

Янка Купала. Сапраўды, што гэта вы?..

Жанчына. Не, гэта не я, гэта вы шпіён і даносчык! Паэт-ваўкалака! Я гляджу вам у вочы і пытаюся: як жа вы так у той самы час, як мы ратуем іншых і паміраем самі разам з імі… Ды што цяпер казаць?.. Я толькі хацела паглядзець вам у вочы перад тым, як праклясці…

Бянігна Іванаўна (узмаліўшыся). Божухна, што яна кажа?..

Янка Купала. Хто вы?..

Жанчына. Жанчына, маці, удава. Служба ў Рапапорта давяла майго мужа да самазабойства… А цяпер яны сваякоў і мяне цягаюць…

Янка Купала (са страхам). У яго прозвішча не Каваль?

Жанчына. Не, у яго было іншае прозвішча.

Святло нечакана згасае. А потым асвятляецца толькі прасцэніум.

Кузняцоў і Каваль праносяць на насілках непрытомнага Янку Купалу. Следам ідзе Уладзіслава Францаўна.

Святло паволі згасае. Асвятляецца постаць Бянігны Іванаўны. Яна моліцца, узняўшы рукі да неба.