Читать «Воля на крыжы» онлайн - страница 24

Чаму табе кажу?.. А каму яшчэ даверышся?.. Мо хоць ты прамаўчыш. Не станеш 42-м у ліку маіх прыяцеляў і знаёмцаў, якія ці пад пыткаю, ці па добрай волі пераказалі Рапапорту мае горкія думы, ды яшчэ і прыплялі. А як не дакажу, што не вярблюд і не асёл, то зробяць мяне казлом. Ім усё роўна, каго кінуць на пагібель Малоху сусветнай рэвалюцыі.

А можа, яно так і лепш. Калі я больш не голас майго маўклівага, задушанага народа, дык тады навошта я яму?..

Жыві доўга, маўклівы сведка…

Мо і даруюць мне Бог і людзі, бо «дрындушкамі» і «савецкасцю» сваёй выкупіў я раскулачаных сясцёр і маці з дарогі ў Котлас. А мо і не даруюць, бо сапраўдным акадэмікам і членам ЦВК усё роўна ніколі не стаў бы, а паэтам народным і без іх пасведчання заўсёды быў. (Сціскае скроні далонямі.)

Выходзіць Бянігна Іванаўна і асцярожна накрывае плечы сына цёплай хусткаю, сама садзіцца побач. Ён абдымае маці за плечы.

Бянігна Іванаўна (як малога, гладзіць па валасах, дакранаецца да лба, да твару). Прыйшоў! Вярнуўся! Саколік мой! Крывіначка мая! Што ж яны з намі робяць? Што ж мы ім дрэннага зрабілі? (Плача.)

Янка Купала. Ну ціху. Ціху, мая любая. Ціху, мая ласкавая. Усё будзе добра. Усё мінецца. Неяк уладзіцца. Не можа такое дзеяцца бясконца. I цярпець такое бясконца немагчыма. Палопаюцца некалі і яны, як тыя крывасмокі, ад крыві людской. Ды і людзі іх вякамі цярпець не будуць. Ачомаюцца, апрытомяць, усвядомяць сябе людзьмі. I ачысцяць зямлю сваю ад нячысцікаў.

Бянігна Іванаўна. Калі ж тое яшчэ будзе, Яначка?

Янка Купала. Некалі будзе.

Бянігна Іванаўна (крыху супакоіўшыся). Уцяміць не магу, Яначка, чаму столькі злосці і нянавісці паміж людзьмі. Вайну разумею — з аднаго боку чужыя і з другога — чужыя. А тут жа самі сябе людцы знішчаюць. Сусед на суседа, сябры на сяброў даносяць. Дзе ж такое свет яшчэ бачыў?.. Чужое рабуюць. За ўсімі сочаць. На смерць, на пагібель у далёкія краі людцаў вывозяць. А самі п’юць — па жывых памінкі спраўляюць.

Янка Купала. Вось і ап’янелі ад чужых слёз і крыві.

Бянігна Іванаўна. Божачка літасцівы, як яны Акопы нашы і іншыя вёскі і хутары кулачылі! Як людцы галасілі, па зямлі поўзалі. Напрамілуй Божа прасіліся. Кляцьбою кляліся заможнымі не быць. А яны іх наганамі, ружжамі, разам з дзеткамі, нават не апранутымі, у сані кідалі. Сабакі выюць, і людзі выюць. Каровы равуць, а яны іх драцянкамі, драцянкамі. Не дай і не прывядзі… Цэрквы папалілі, касцёлы апаганілі…

Янка Купала. Ці ж я не ведаю…

Бянігна Іванаўна. А ты хоць што-небудзь робіш, каб людзі да розуму прыйшлі?

Янка Купала. Рабіў, ды, мусіць, вельмі мала…

Бянігна Іванаўна. А за што ж яны цябе цягаюць? Не злодзей жа. Не супастат. Не пан. Не князь. Не войт… А можа, яны нас за тое, што мы якая ні на ёсць, а шляхта? Ты ж на іх не падобны, можа, толькі тым, што дабрэйшы і разумнейшы… Скажы, Яначка, што яны там у цябе кожную ночачку пытаюцца? Што ім ад цябе трэба? Чым ты не прыйшоўся да савецкага двара?

Янка Купала. Не даспадобы ім тое, чаго я хачу.

Бянігна Іванаўна. Ці ж ты ўжо так многа хочаш?