Читать «Забаставаў» онлайн - страница 37

Углук сказаў: «О — о», Клош-Кван сказаў: «А — а», і кожны чалавек па-свойму выказаў сваё зьдзіўленьне, але ўсе зразумелі Кіша.

* * *

Такая легенда пашырана ў эскімосаў пра Кіша, які жыў многа-многа гадоў таму назад на беразе Паўночнага мора. І толькі таму, што ён карыстаўся ня чарамі, а кемлівасьцю, ён дасягнуў таго, што стаў правадыром сваёй вёскі, хоць раней жыў у самай мізэрнай лядаштай інгу.

I за ўвесь гэты час, у які ён жыў, — так кажа легенда, — усё яго племя жыло ў дастатку, і ніколі ніводная ўдава, ніводзін слабы ці хворы ня плакалі ад таго, што ў іх ня было мяса.

Закон жыцьця

Стары Коскуш уважна прыслухоўваўся. Хаця яго вочы даўно ня сьвецяць, але слух ня страціў яшчэ свае былой вастраты, і самы ціхі шопат даходзіў да сьвядомасьці, што дрэмле за худым старэчым лбом. Так? Гэта Сіт-Кум-То-Ха зычным голасам кляне сабак і б’е іх, стараючыся запрэгчы ў сані. Сіт-Кум-То-Ха — яго ўнучка, але яна вельмі занятая, і ня можа падумаць пра хворага дзядулю, што сядзеў адзінокім на сьнягу, усімі пакінуты і бяспомачны. Лагеру час ужо ад’яжджаць. Трэба было прайсьці вялікую дарогу, а кароткі дзень канчаўся. Жыцьцё клікала яе, і яна мусіла ісьці да жывых, а не да мёртвых. А ён стаяў ужо на парозе сьмерці.

Гэтая думка напалохала дзеда, і ён выцягнуў дрыжачую занямелую руку і абмацаў маленькую кучку сухіх дроў, што ляжалі тут-жа каля яго. Праведаўшы, што сухія дровы тут, каля яго, ён схаваў руку пад аблезлы кажух з аленевых скур і зноў прыслухаўся. Потым, калі неспакойна шасталі і трашчалі мёрзлыя скуры, ён здагадаўся, што разьбіраюць шацёр правадыра. Пасьляскуры зьвязалі, каб зручней было весьці. Правадыром быў яго сын, сьмелы і дужы кіраўнік іхняга роду і магутны паляўнічы. Калі жанчыны складалі рэчы, зьбіраючыся ў дарогу, пачуўся голас правадыра; ён лаяў іх за маруднасьць. Стары Коскуш прыслухаўся яшчэ пільней. Ён у апошні раз чуў гэты голас. Зьвязалі шацёр Гіхаў. Потым шацёр Тускены. Сем, восем, дзевяць, — астаўся толькі шацёр шамана. Так? Цяпер яны дабраліся і да яго. Ён чуў, як мармытаў шаман, калі яго шацёр клалі на сані. Закугакала дзіця, і матка закалыхала яго ласкаваю, ціхаю песьняю. Гэта Куці, — падумаў дзядок, — неспакойнае, слабое дзіця! Мусіць, скора памрэ і бацькі выпаляць яму ў мёрзлай тундры і накладуць зьверху кучу каменьня, каб абараніць цела ад расамах. Але ці-ж ня ўсёроўна. Што з таго, калі паправіцца, — дзіця пражыве яшчэ некалькі год галоднага жыцьця. А ў канцы гэтага жыцьця ўсіх чакае вечна галодная і вечна ненаедная сьмерць.

Што гэта такое? Людзі зьвязвалі сані, туга нацягвалі вяроўкі. Ён прыслухоўваўся — зараз ён ужо нічога не пачуе. Пачуўся сьвіст бізуна і моцныя ўдары. Прыслухаўся, як заскавыталі сабакі! Як яны ня любяць работу і дарогу! Рушылі! Сані павольна і ціха падаліся наперад. Усё скончана! Яны ад’ехаліся назаўсёды, і ён застаўся адзін дажываць свае астатнія хвіліны. Але не! Сьнег зарыпаў пад ботамі: хтосьці спыніўся каля яго: на галаву мякка апускалася рука. Яго сын быў добры і прышоў разьвітацца з ім. Коскуш успомніў другіх такіх дзядоў — іх сыны гэтага не рабілі; яны не адставалі ад племя. Але яго сын затрымаўся. Дзядуля марыў аб далёкім мінулым; голас сына абудзіў яго ад салодкіх сноў-мараў.