Читать «Пастка для пярэваратня» онлайн - страница 47

У печы трашчаць дровы. Маці ўвіхаецца, збіраецца пячы аладкі.

— Татка, я адным вокам гляну, як аладкі пякуцца. Можна? — папрасіў Мацей.

Бацька ледзь прыкметна ўсміхнуўся.

— Можна, паглядзі.

— Братка, ты не хочаш паглядзець? — узрадаваўся Мацей.

— Янку даспадобы, калі на стале ляжаць, — падпусціў шпільку бацька.

— Я… я… — пачаў Янка.

— Ведаю, — сказаў бацька. — Табе хочацца пра даўняе жыццё паслухаць.

Адгадаў бацька. Вельмі хочацца. Яно ж такое таемнае! Здаецца, дзень і ноч слухаў бы. Як гісторыі пра чарцей, пра русалак, пра ведзьмакоў.

— Татка, якія бажкі ў нас былі раней? Ясь крыху расказваў.

— Быў Дый. Гэта неба, якое мы бачым, і зоркі, якія на небе загараюцца. Быў Сварог. Усякі Агонь, які гарыць, — дыханне яго, а ўсякая цемра — цень ад яго.

Янка задумаўся. Чаму ж Агонь, які гарыць, — дыханне Сварога? Маці ў печы запаліла — гэта дыханне яго? А калі не адна яна запаліла, калі цяпер не адна печ паліцца? Ва ўсіх печах дыханне Сварога? Хіба магчыма, каб адзін-адзінюткі Сварог дыхаў і ў іхняй хаце, і ў іншых? Рупіць запытацца ў бацькі. Не. Яшчэ ўгневаецца.

— Татка, Ясь нам казаў, што і Род быў.

— Род правіў законы продкаў і звычаі. Роду спрадвеку ахвяравалі першы кус хлеба і апошні глыток вады. Ён нашы звычаі захоўваў, мову нашую, каб не знікла, каб не згінулі мы.

— Баяліся яго?

— Паважалі.

Янка падаўся наперад.

— Наш народ не згіне?

— Не думаю, што знойдуцца такія, якія ад свайго роду адракуцца.

«І праўда, — падумаў Янка. — Хіба знойдуцца? Адрачыся ад роду — ад бацькі, ад маткі адрачыся. Хіба магчыма такое?»

— Людзі стараліся заслужыць пашану ў сваіх багоў,— распавядае бацька. — Каб у Рода заслужыць, трэба было вось такі наказ выканаць: ды ўшанаваў сын бацьку, і двойчы ўшанаваў унук дзеда, і гэта ўшанаванне Рода.

— А Перуна баяліся?

— Пярун — заступнік таму, хто шукае. Ён насылае на ворага кару. Ну, ды хопіць пра гэта. Аладкамі запахла.

Сапраўды, запахла. Мацей каля печы круціцца.

— Мама, ужо спякліся. Будзем есці.

— Паспееш з козамі на торг. Расчырванелася маці, як і бацька, усміхаецца.

Свята. Сапраўднае свята ў хаце. Аладкі пякуцца.

Вечарам каля мастка

Вечарэла, калі Янка і Мацей сустрэліся з Алесяй.

— Ведаеш, хто ў нашай хаце сёння быў? — падбег да яе Мацей. — Цётка з барадой. Яна хлеб з'ела. Той, які для падарожнага. Цэлы бохан. Добра, што нас у хаце не было. І нас з'ела б. Мабыць, галодная.

— Хлеб для падарожнага з'ела? Дык грэх! Мацей махнуў рукою.

— Напляваць ёй на грэх.

«Малы, а хітры, — падумаў Янка пра брата. — Не прызнаўся, што сам дзве лусты адрэзаў». Алеся сарвала травінку, скамечыла ў руках.

— Бацьку сказалі?

— Сказалі. Не верыць. Думае, што мы хлеб з'елі.

— Вы яго не елі?

Мацей пераступіў з нагі на нагу.

— Збегаю ў хату. Мне трэба.

— Не елі? Яначка, чаму ты маўчыш?

Янка вывеў на пяску босаю нагою літару «наш», якую пісаў Ясь. Што сказаць Алесі? Схлусіць? Магчыма, паверыць. Але ж праўду ў яму не закапаеш.

— Мацей усяго дзве лустачкі адрэзаў,— прызнаўся ён. — З'елі і зубоў не пагрэлі. Пасля прыйшлі ў хату, глядзім: хлеба і солі няма, ручнік на падлозе…