Читать «Пастка для пярэваратня» онлайн - страница 45

Янка ўзняў на яе вочы, поўныя слёз.

— Мой дзед Яся выратаваў? Бацька ўстаў з лавы.

— Выратаваў. Ясь у той паход падлеткам пайшоў. Сам напрасіўся. Што з маладога возьмеш? Вецер у галаве. Адзін кінуўся ў самую гушчу крыжакоў. А адным пальцам і штаноў не падцягнеш. Звалілі крыжакі яго з каня, рукі заламалі, каб паланіць. Твой дзед убачыў гэта — і на іх. Стаў секчы направа і налева. Дужы быў. Бярвення з лесу на плячах нанасіў, каб хату паставіць. Прарваўся, вызваліў Яся, а самога на дзіды ўзнялі.

— Ён Яся выратаваў, а Ясь майго сыночка, — заплакала маці.

Бацька стукнуў рабром далоні па стале.

— Не галасі. Не след сырасць разводзіць. Хлеб. Хлеб для падарожнага тут ляжаў.

Янка са страхам зірнуў на яго. Не дараваў. Не даруе. «Бадай, сынок — яварам». Ну і няхай. Будзе шумець каля хаты. Бацька ў цяньку пасядзіць. Няхай. Усё роўна спячэ душу.

Ён прытуліўся да маці. Падумалася: апошні раз.

— Мамачка… Мамка…

Бацька з пагардай глянуў на яго.

— Нябітаму нечага плакаць. Янка выцер далоняй вочы.

— Мамка, пусці.

Няхай праклінае бацька. Няхай. Заслужыў.

— Я папрасіў. Я адрэзаў. Мне аж жывот падцягвала, — захлімкаў Мацей.

«Заступіўся, не пабаяўся, — падумаў Янка. — Што без мяне ён стане рабіць? Прападзе з нудоты».

— Кожны сам сваёй долі каваль, — прамовіў бацька. — Янка, ты ведаеш, як далёкіх продкаў завуць?

— Прашчурамі.

— Вось што табе хачу сказаць. Калі чалавек ішоў у чужыя землі, то браў камень з ачага і клаў яго пасля ў новы ачаг. Такі камень называецца прашчур. Цяпер і далёкіх продкаў так называюць.

Янка стаяў, апусціўшы галаву. Ён не разумеў, пра што хацеў сказаць бацька.

— Ну і што, — паціху сказаў.

— Не здагадаўся, — папракнуў бацька. — Дарагая тая хатка, дзе радзіла мяне матка. Таму і камень з ачага бралі, у далёкія землі неслі. Усе нашы бацькі разумнейшыя за нас былі. Камень бралі… Часцінку роднага… Сваё шанавалі… А вы? Што, калі цяпер у нашу хату падарожны зойдзе? Куды мне вочы свае падзець?

Янка глянуў на бацьку. Стаіць ён, апусціўшы рукі. Быццам паменшаў, паблажэў. У вачах ні злосці, ні спагады. Сумота, журба. І праўда, што будзе, калі зойдзе падарожны ў хату? Халоднай вады нап'ецца і да суседзяў? Падумаюць: кавалка хлеба пашкадавалі. Ганьба на ўсю вёску.

— Ні жменькі мукі не засталося, — уздыхнула маці.

— Мы дзве лустачкі адрэзалі,— усклікнуў Мацей. — Астатняе з'ела цётка з барадой.

— Якая цётка? — зірнуў на яго бацька.

— Цётка з барадой. Гэта васіліск, пярэварацень. Ён можа са звера ў чалавека ператварыцца і ў цмока пякельнага. Ён у цётку з барадой ператварыўся. Яна на нас з кустоў пазірала. Яна на нашым агародзе моркву хацела парваць. А цяпер хлеб з'ела. Мы з хаты, а яна ў хату.

— Бач, як чэша языком, — усклікнуў бацька.

— Татка, праўда.

— Пераліваеш з пустога ў парожняе.

Янка зразумеў, што бацьку не дакажаш. Дый хто паверыць ім, парушыўшым даўні Закон? Такім няма веры.

Ён непрыкметна штурхнуў Мацея ў бок.

— Маўчы.

Мацей апусціў галаву.

— Татка, бі мяне. Моцна бі. Янка невінаваты. Мне жывот падцягвала.

— Дзеці! Дзеці мае! — уздыхнула маці.— Чаму ж такі галодны год выдаўся? Яначка, сынок, хадзі да мяне.