Читать «Змагарныя дарогi (на белорусском языке)» онлайн - страница 189

К Акула

Стары Спарыш ведаў, што ён беларус, хоць, як i прыгнятальная бальшыня iншых, спалучаў нацыянальнасьць з праваслаўнай рэлiгiяй. Першы раз пачуў Сымон слова "беларус" пры перапiсе насельнiцтва. Было яму тады гадоў каля васьмi. Хоць i не распытваў пасьля бацьку, што гэта такое тое "беларус", па-свойму запамятаў i вытлумачыў. Аднойчы давялося яму ў суседняга вясковага доктара-самавука заўважыць на сьцяне адрыўны каляндар, пiсаны лацiнкай. Вучаны ў польскай школе хлапец ня ведаў, навошта ў слове "чацвер" над абодвума, пiсанымi лацiнкай "ц" стаялi нейкiя птушкi, й прачытаў цэлае слова не "чацвер", а "цяцьвер". Толькi пасьля ўдалося распытацца доктаравага сына, свайго аднагодка, што гэта быў беларускi каляндар, якi бацька дастаў зь Вiльнi.

Самi палякi былi сваймi магiльшчыкамi ў акупаванай Заходняй Беларусi, калi сваю апрычонасьць ад мясцовага насельнiцтва й быццам "лепшасьць" i "вышэйшасьць" выказвалi ня добрай гаспадаркай, навукай i паляпшэньнем дабрабыту насельнiцтва, а вечным, штодзённым вытыканьнем беларусам iхняга невуцтва, цемнаты, бяды й прымiтыўнае адсталасьцi. Народ, загнаны на дно матэрыяльнай галечы, ведаў, на каго паказваць пальцам, як на вiноўнiка. У паноў ляжалi тысячы гактараў слабавыкарыстоўванае зямлi, асаднiкi абразалi хутары й вузкiя палоскi, а селянiн беларускi часта-густа душыўся на пары гактарах самае неўрадлiвае зямлi, а то й зусiм быў безьзямельным ды цягнуў бяду батраком, працуючы на пана цi асаднiка. Не дарма-ж людзi вечна сварылiся й судзiлiся за зямлю, а судовы акупацыйны апарат выцягваў зь iх апошнi цяжка зароблены грош.

Нiчога не ўтрывалiлася так у Сымонавай памяцi, як справа зь сярнiчкамi. Прадукцыя сернiкоў была ў руках манаполю. Навет на бензiнныя запальнiчкi трэба было мець дазвол, за якi салёна плацiлася. Пачка-ж сернiкоў каштавала восем грошаў. Калi параўнаць, што мужчыны пры касьбе цi жанчыны пры жнiве зараблялi ў сярэднiм ня больш за паўтара злотага, а дзесятак яек пад вясну каштаваў каля сарака грошаў, выходзiла, што сернiкi былi надзвычайна дарагiмi. Каб ашчадней было, сяляне звычайна шчапалi сярнiк на дзве, а то й на чатыры часьцi. Прыгадваў Сымон, як мацi, скончыўшы страву ранiцою, зграбала ў кучку гарачыя вугалькi ў печы, каб захаваць прысак на распалку вечарам. Здаралася-ж, што й ня было чым у хаце дроў у печы цi лямпы запалiць.