Читать «Ратуючы Агасфера. Эсэ пра айцоў і дзяцей» онлайн - страница 6

Паспрабуем уважліва прачытаць “Немца” — сэнсавых і ідэалагічных перасячэнняў з знакамітым Вагнэравым артыкулам там нямала…

“Не люблю я места (па-расейску горад). Надта там цяснота і вялікі сморад”. Намаганнямі сучаснай беларускай творчай эліты гэтыя два радкі зрабіліся ўжо амаль хрэстаматыйнымі. Горад — зло. Такім ён быў для нашых нявінных продкаў. І для тых з нас, хто дагэтуль шукае беларускую вясковую Атлантыду, горад — таксама варожая тэрыторыя. Поўная чыноўнікаў, прыхадняў, тугі, ляноты і іншых панскіх хваробаў, поўная “тусовак”, постмадэрну, феміністак, ЛГБТ, прасякнутая цынізмам і гнілым “еўрапейскім духам”.

Прэч з горада, прэч, калі не фізічна, дык ментальна — прэч у святую вёску, туды, дзе яшчэ застаўся патрыярхальны дух старой Беларусі… Горад — смерць нацыі. І яе сорам:

Наш брат як увойдзе, — сам сябе баіцца:

Ці ісці без шапкі, ці гдзе пакланіцца?

Дык надта ж і стыдна, каб не памыліцца:

Пакланіцца немцу ці якому жыду!

Нагадваць, што слова “жыд” у тыя часы ў беларускай мове было не больш чым этнонімам і не несла ў сабе абразы, напэўна, залішне. А можа, і не. Ёсць такія этнонімы, якія толькі на першы погляд этнонімы. І ў 2018-м застаецца нямала беларусаў, якіх этнонім “беларус” абражае. Літвінамі хочуць яны звацца. Або расійцамі. Або палякамі. Або наогул савецкімі людзьмі. Ім так хочацца быць тымі, каму кланяюцца. Тымі, каму “не стыдна памыліцца”. Тымі, каму не трэба думаць, перад кім шапку здымаць.

Und das ist sehr kompliziert, нагадвае Багушэвічаў герой.

А пазнаць жа трудна як жыда, як немца,

Як пана якога ці там чужаземца.

А што жыд да немец — дзеці аднэй маткі:

І мова падобна, і адны ухваткі.

І абодва ласы на чужую працу,

І, мусіць, абодва ядуць з кроўю мацу!

Абодва абдураць, абдзяруць як ліпку,

Адбяруць і сошку за бітую скрыпку.

Чакайце, скажам мы, прыгадаўшы палымяны памфлет Вагнэра. Як гэта, “трудна пазнаць як жыда, як немца”? Мы ж памятаем, мы ў “Новым музычным часопісе” чыталі, што якраз выгляд, характэрныя рысы — тое, па чым так лёгка вызначыць істоту Ж і адрозніць яе ад істоты Н. Але Багушэвічаў селянін не чытаў “Новага музычнага часопіса”. Селянін пяе пра тое, што бачыць. Ды толькі бачыць ён, надзіва, прыкладна тое самае, што нямецкі кампазітар. Два нацыяналізмы сутыкаюцца — і высвятляецца, што, нягледзячы на інтэлектуальную і культурную рознасць, лямантуюць яны амаль ва ўнісон.

Жыды над намі пануюць, крыкам крычыць герой Багушэвіча. Як так сталася? А вось як.

“Жыд убіўся ў рускага ў ласку”, — і тут прыгадаем нараканні Вагнэра на падараваную яўрэям роўнасць.

“Жыд, як кабан, раз'еўся, ды, як пан, зазнаўся”, — і гэта замест таго, каб старанна нішчыць сваю “жыдоўскую” самасць, як Вальнадумец запавёў. І галоўнае:

“Жыд гавора па-руску і з рускім гуляе, разам ляжа, устане і ўсім упраўляе”. Шлях да панавання вядзе праз мову: жыд гавора па-руску — і праз гэта робіць на рускага ўражанне свайго, хоць яўрэйская моўная асіміляцыя, як мы памятаем з Вагнэра, — гэта толькі небяспечная ілюзія.