Читать «"...Прысвяціць сябе справе блізкай, харошай!”» онлайн - страница 92

Не абміналі нас і вядомыя пісьменнікі, і пачаткоўцы-юнакі.

Як прамінуць нашага слаўнага баяна, незабыўнага Янку Купалу. Мілая ўхмылка, задуменныя вочы, кульбака адмысловага кійка на згібе рукі. Ён быў заўсёды жаданым госцем бібліятэкі, з ахвотаю дзяліўся сваімі ведамі пра кнігі па вывучэнню Беларусі, пра аўтараў беларускіх выданняў.

Мне хочацца падрабязней спыніцца на гісторыі майго знаёмства з Я. Купалам. Адбылося яно ўвосень 1920 года, можна сказаць, на краязнаўча-кніжным грунце. Думка аб стварэнні ў бібліятэках краязнаўчых фондаў насілася ў паветры яшчэ да арганізацыі беларускага аддзела Дзяржаўнай бібліятэкі. Для тых, хто хацеў працаваць на карысць роднага краю, важна было ведаць літаратуру. Але сярод інтэлігенцыі было нямала і такіх, што гаварылі: “Павыдумлялі нейкіх беларусаў. Я ўвесь свой век пражыў тут і нічога пра іх не чуў”. Трэба было ўзброіцца ведамі, каб адбіваць і такія атакі. У бабруйскай бібліятэцы такі фонд надумаў стварыць І.Б. Сіманоўскі, будучы арганізатар Дзяржаўнай бібліятэкі. З ахвотаю я згаджаюся здабываць кнігі і еду ў Мінск. З мандатам аддзела асветы з’яўляюся ў акадэмічны цэнтр Народнага камісарыята асветы БССР (тады ён змяшчаўся ў былым архіерэйскім доме, пасля рэканструкцыі - гэта Дом афіцэраў). Тут я і пазнаёмілася з Янкам Купалам, якога мне рэкамендавалі як знаўцу краязнаўчай кнігі. Казалі, што ён працаваў нейкі час у Вільні ў бібліятэцы, любіў і ведаў кнігу, дый у самога ёсць нямала цікавай літаратуры. Я вельмі рада была пазнаёміцца

з аўтарам любімай кнігі “Шляхам жыцця”: расказала Купалу пра мэту свайго прыезду. Гэта яго зацікавіла, і ён запрасіў мяне да сябе. Жыў Я. Купала тады на Захараўскай вуліцы, за мостам, у невялікім доме, які патанаў у зеляніне. У дамоўлены час я пайшла туды. Мяне спаткалі вельмі ветліва, і Купала, і яго жонка Уладзіслава Францаўна. Купала звярнуў маю ўвагу на дом, дзе ён жыве, і сказаў, што гэта гістарычны будынак: тут адбыўся І з’езд РСДРП. Потым ён пачаў вымаць з шафы кнігу за кнігай і грунтоўна расказваць пра кожную. У мяне проста вочы разбягаліся. Як я агітавала Купалу цяжка сказаць, але пачак кніг ад яго ўсё-такі панесла. Потым не раз ён успамінаў пра гэта, жартам выгаварваў: “Выцыганіла-такі”.

Працуючы над складаннем бібліяграфіі творчасці Я. Купалы, я звярнулася да яго з просьбай дапамагчы расшыфраваць свае псеўданімы. З ахвотаю ён згадзіўся. У час імперыялістычнай вайны 1914 г. Купала быў рэдактарам газеты “Наша Ніва”. У той час у газеце з’яўлялася шмат белых плям, на іх звярнуў увагу Купала і казаў, што цэнзар тут шчыра папрацаваў. Гартаючы газеты, ён паказваў мне непадпісаныя перадавіцы і артыкулы і казаў: “Гэта маё... І гэта маё!” Калі часам мне трапляў допіс з невядомым подпісам, але стыль заметкі нагадваў купалаўскі, я пытала: “Ці не Купала схаваўся тут?” Ён з мілай ўсмешкаю пацвярджаў. Тады Іван Дамінікавіч пералічыў усе свае псеўданімы, а я запісала іх з адзнакаю, што паведаміў мне сам аўтар.

Аднойчы адчыняюцца дзверы аддзела і з’яўляецца Купала. Адна рука трымае адмысловы кіёк, у другой - вялікі пачак папер. Перадаючы яго мне, ён сказаў: “Гэта мае рукапісы. У вас яны лепей захаваюцца”. Праз нейкі час ён прынёс і другі пачак. Гэта былі рукапісы зборнікаў “Жалейка”, “Шляхам жыцця”, перакладу “Слова аб палку Ігаравым” і шмат асобных лісткоў з вершамі, акуратна перапісанымі рукою паэта. Рукапісамі карыстаўся ў 30-я гады супрацоўнік АН БССР М.Ф. Мачульскі. Пра лёс Купалавых рукапісаў пісала мне ў лісце ад 26 кастрычніка 1946 г. у Саратаў Алеся Александровіч. Яна мне перадавала, што “рукапісы Я. Купалы, якія захоўваліся ў беларускім аддзеле, былі вывезены ў Германію, але зараз звернуты назад. У канцы ёсць розныя паметы, заўвагі, зробленыя Вашымі рукамі. Цяпер яны захоўваюцца ў нашым музеі. Іх усяго каля сямідзесяці. Якое шчасце, што яны захаваліся!”