Читать «Чырвоная брама» онлайн - страница 7

Як жа было не натхнiцца пачутым ад дзеда i мацi, якiя гэтак паэтычна казалi пра Жыценя, быццам мелi шчасьце трымаць яго калi не за бараду, дык за крысо сьвiткi, i самi бачылi, як той завязвае бароды, чубы. Натхненьне мастака на ўзроўнi народнага, i пад пэндзлем атрымалася выява дзядка ў жыце: вусы ды бровы — сьпелае калосьсе, падрэзаная барада — колкiя голкi ржышча, вочы з-пад каласоў ды з каласоў высьвечваюць сiнюткiя, як васiлькi па жытнёвых межах, у жменi — пук жыта, каб вузел камусьцi завязаць, i птуш­кi ля яго ў жыце, перапёлачкi, весела пырхаюць, нiбыта супакойваюць, што дзед ня злосны, што яго кара — ад дабрынi, ахайнасьцi, любовi. Тут навука сэрцу чыстаму i сэрцу не зусiм чыстаму, тут таямнiцы асеньняй ночы, ад якой можна чакаць бяду i радасьць, трывогу i спакой, тут дыхаюць зямля i неба, зямля — зямным, працай ды збажыною, неба — высокiм, дзе жывуць багi, нават такiя, што на зямлю сыходзяць да людзей, як Жыцень. Тут бачыш ды чуеш паляшуцкае паданьне ў рэi зьбiральнiка тутэйшага фальклору Сержпутоўскага i разам з тым украiншчына, якая ня проста па суседстве за Прыпяцьцю, геаграфiчна блiзкая, але духоўна свая з маленства для мастака, якi ў прасторы ад Прыпяцi да Кiева i ад Кiева да Львова меў ахвоту i час надыхацца высокай паэзiяй яшчэ i ад Гогаля, ад бачаньняў бурсацкага фiлосафа Хамы.

Тут напэўна i школа жывапiсу, народнага i свайго, далёкага ды блiзкага ў часе, паэтычна-ўзьнёслага ды будзённага. Найжывапiсных узаемных пра­нiкненьняў, уплываў душ роднасных.

— Калi я выйшаў за браму, iшоў у далёкi сьвет, на Беларусi не было сваёй мастацкай школы.

— А Вiцебск?

— Там былi таленавiтыя настаўнiкi i генiяльныя вучнi, але не было нацыя­нальнай школы. Перад беларускiм хлопцам у жывапiсе рэальна ляжалi дзьве дарогi: адна — саматужная, другая — праз школы суседнiх народаў i мастацт­ваў, на поўначы — Расеi, перадзьвiжнiкаў, на поўднi — Кiева i Львова. Мяне, палешука, завабiла суседка Украiна. Адно ў нас Палесьсе, адна Прыпяць, адны гiстарычныя каранi, блiзкiя мовы, песьнi, буслы, але там больш нацыя­нальнай волi, як у нас, а воля — глеба, на якой каласуе народ.

На сьцяне карцiна — матыў звычайны для Палесься: бусьлiнае гняздо, у iм бусьляняты, дзюбы якiх яшчэ ня высьпелiлi, чорныя, а над малымi — мацi бусьлiная раскiнула крыльле. У звычайных для Палесься сюжэце ды вобразе незвычайна моцнае для мастака пачуцьцё, якi бяз бацькi рос пад матчынымi крыламi. А вось i фотаздымак: Надзея Мiхайлаўна трымае на каленях сваiх двух хлопчыкаў, абхапiўшы iх рукамi, нiбыта крыламi. Дакладны нават у малюнку паўтор матыву мацярынства. Але i гэтакае, глыбока эмацыянальнае, бачаньне карцiны няпоўнае: у гнязьдзе бусьлiным, у выяве бусьлiхi-мацi, як у чалавечай мацi, жыве Айчына — ня толькi матыў ды вобраз, але i нацыя­нальны шлях, вышэйшы сэнс ды лёс — тэма не аднаго матыву i не адной карцiны, а ўсёй творчасьцi i ўсяго жыцьця. Яе пачатак, магчыма, быў тут — у матыве бусьлiнага гнязда. I тады ня мае значэньня, калi напiсаная карцiна, раней, як тэму рушыла паводка птушыных крылаў, альбо пазьней, у рэчышчы паводкi, — прываблiвае пачуцьцё, укладзенае ў вобраз, дастатковае, каб кожны раз, працуючы, знаходзiць новыя ды новыя арыгiнальныя выявы, даваць iм нечаканыя ды сьмелыя мастацкiя рашэньнi. У кожнай рабоце, у кожным вобразе i птушкi, i крыла жывога, i ваяра з вышынёю, з космасам ёсьць узьнёсласьць рамантычнай мары, бунт маладой крывi. Калi ж рамантыка трымае мастака ўсё жыцьцё, хiба не азначае гэта, што мастака не пакiдае маладосьць?