Читать «Чырвоная брама» онлайн - страница 5

Хвоя — у сьвятой аправе? Ну, вядома, тут — Палесьсе, нетры якога сваiмi каранямi трымаюць дубы ды хвоi.

— Пампей, мой прадзед, як зьявiўся ў Чыкалавiчах, пасадзiў тры хвойкi, дзьве з iх салдаты сьсеклi ў вайну, але адна вырасла, стаiць, смалой налiтая, корань — у зямлi, ад якой увесь род Пампея.

Як жа гэтакую хваiну не паставiць у iканастас?

Цi млын, вятрак на беразе ракi, што будаваў Пампей. Пад млынам, пад яго крыламi, на беразе, хлопчык, прыгрэты сонейкам, сам — сонейка, зьвесiў танклявыя ногi да блакiтнай вады, быццам з яе вось толькi выскачыў — галяком на падасланай белай кашульцы. Тут усё дарэшты — кожная былка на зямлi i плямка ў небе, кожная рыска ў твары хлопчыка i ў аблiччы ветрака — сьветлае ды чыстае, жывое. Вятрак — сам прадзед у доўгай бурцы са стрэшкай-башлыком раскручвае на ветры крылы, абцягнутыя белай палат­нiнай, цi ня той самай, якую ткала мацi хлопчыка, Пампеева ўнучка, з якой пашыта i кашулька сына. Тут усё, усе вобразы i дэталi, адно з адным зьяднанае, адно другое высьвечвае ды паглыбляе, як, дарэчы, пячуркi ў пясчанай строме, гнёзды стрыжоў, — iх заўважыш i бачыш, што на стрыжа падобны хлопчык. А як цёпла, натуральна глядзяцца побач вятрак i хлопчык, Пампей i хлопчык, хоць няма Пампея, адно ягоны дух, духоўная прысутнасьць — яны яднаюць усё, пранiзваюць.

А печ? Ну, так, звычайная, як у кожнай хаце палешука, з загнеткаю, пячуркамi, з агнём глыбокiм у чэраве, дзе чыгункi ды гаршчочкi вакол агню бакi падсмальваюць, з фiраначкаю збоку загнеткi, каб печ прапаленую ня толькi засланкаю прыкрыць, але i фiраначкаю зашморгнуць, схаваць яе найчыстае начыньне ад чужога вока. Печ у хаце — жыцьця аснова, трываласьць i цяплынь, сьвятло. Але i гэтакiя развагi пiльнуе прыдзiрлiвая думка: печ усё ж перш-наперш — гарантыя ад гневу страўнiка, каб кiшкi, як кажуць, марш ня гралi? Тады якое яе права стаяць у iканастасе, дзе права адно — дух?

Пытаньне, як тую птушку, рызыкоўна пускаць на волю — чым вернецца: годным адказам альбо разгубленым маўчаньнем?

А ён ужо каля жаночага партрэта:

— Каця, стрыечная сястра. Яе ўбачыш — печ успомнiш. Зiма завейная, за вокнамi блакiтны вецер сьвiшча, у комiне гудзе i стогне, а мы з ёю ляжым на цёплай печы ды чытаем “Вiя” Гогаля. У нас свая ноч, свая зiма, свой вецер, свае чэрцi ў комiне шкрабуцца, кожны гук да костачак праймае, i так выразна бачыш, нiбы жывога, бурсака Хаму, як ён ляцiць на ведзьме, як ноччу адпявае яе ў царкве, як дамавiна лётае вакол яго, як ведзьма вылазiць з дамавiны, Хаму шукае. Вецер грымне — ты здрыганешся, здаецца, што чэрцi блiзка, да цябе крадуцца, чуеш, як Вiй дзьвярыма рыпнуў, па тваю душу iдзе. Маўчыш, ня дыхаеш. То было страхоцьце! А цi адно страхоцьце?