Читать «Чырвоная брама» онлайн - страница 36

Мастака хвалюе задума стварыць карцiну-эпас роднага Палесься. Але якiм шляхам? Шукаць у шматвобразных кампазiцыях альбо ў лакалiзаваным вобразе-сiмвале?

Шукае з палiтрай — пэндзлем. Пiша нацюрморты, пейзажы, партрэты землякоў, тэматычныя карцiны.

Хлеб — шлях таксама. Хто, вёскаю ўзгадаваны, яго ня славiў? А як пiсаць? Як пiшуць iншыя мастакi? Але ж тут — хлеб роднай хаты. Чым не такi, як у iншых? А хоць i тым, што выпякала мама: круглы, высокi, пастаўлены на белы ручнiк рубам, сподам — да сьцяны, часанага ды габляванага бярна, арыгiнальным ракурсам — хто гэтак яшчэ пiсаў? — франтальна адкрыўшы воку сферычна выгнутую верхнюю скарынку, нябесны, у мiнiяцюры, купал, па якiм, быццам вось толькi з печы, варушыцца, як на вулкане, сiнi агонь у водблiсках чырвонага па вохрыста-карычневых праталiнах, кранутых, для каларыту, яшчэ i зялёна-чорным бляскам. Два хлябы побач — два паўшар’i адной планеты, вылепленыя з зямных фарбаў, жывапiс пушчы, смарагдава-сiнiх балотаў i нават цi не ўспамiнам, з легендаў, Герадотавага мора. Усё дыхае зямной красой ды моцай, спрадвечнай таямнiцай родных нетраў i разам з тым — узвышана-лiрычнай песьняй. Сваiм хлебам мастак, здавалася, на поўнiцу выказваўся ў любовi да зямлi. Але ён зноў кладзе на стол у той самай хаце белы подсьцiл i на яго — зноў хлеб, той ды ня той, што быў, сподняй скарынкай унiз, а побач кладзе яйка, нiбыта з тых, якiя баба Сынк­лета любiла трымаць у прыполе як сiмвалы жыцьця, i ўсё гэта на фоне часанага бярна ў сьцяне глядзелася вясковым космасам, планетамi адной арбiты. Толькi цяпер на бёрнах былi ў чырвонай гаме прапiсаныя сукi, iх зрэзы-элiпсы, формамi падобныя на яйкi i на хлябы ў профiль — мастак як далучаў да яйка i да хлеба на белым подсьцiле яшчэ планеты. Плошча стала цёмная, падобная на падгарэлы спод хлеба, каб i яна дыхала зямлёю-чарназёмам, сьцяна ж над ёю — чырвона-сьвiтальным небам, усыпаным смалова-бурштынавымi пацеркамi. I ўсё гэта не Nature morte, як ахрысьцiлi жанр французы, ня мёртвая натура, бо тут сам рух у багацьцi адпаведных рытмаў, што ўтваралi чырвона-сiнiя разводы i расплывы па бёрнах, самой прыродай накрэсьленыя лiнii слаёнай хвоi, яе, калi яшчэ на коранi стаяла ў бары, янтарнаю смалою вылiтыя кругi жыцьця ды росту.

Як манументалiст, мастак фармiраваўся, вядома, у Кiеве ды Львове, яго вучылi там Бакшай ды Сельскi, але, пры ўсёй да iх, майстроў, павазе, хiба не прырода Палесься сталася найпершай i самай плённай школаю манументальна-ўзьнёслага натхненьня ды мысьленьня? У вучэльнях падказалi, як чытаць прыроду, яе таемнапiс, як з фарбаў збудаваць прыгожы хорам. Калi ж вярнуўся да свае калыскi, далёка не наiўнымi вачыма ўгледзеўся ў не заўсёды сьветлае, часта замглёнае, а то i змрочнае хараство бацькаўшчыны, зьдзiвiўся: натура тая, што ў памяцi з маленства, але i не зусiм тая, цяпер яна стаяла перад iм, як скiнуўшы з сябе ўсе лiшнiя вопраткi, як выйшла на сьвятло дзе з зацемкаў, дзе са сьвятла падманнага, адпрэчыўшы драбноцьце, шэрань, а вартае ўзьнёсшы, узбуйнiўшы, высьвецiўшы. Тое ўсё, што бачылi вочы, класьцi на палатно ў фарбах не сьпяшаўся, адно для памяцi замалёўваў: тыпы палешукоў, твары ды постацi, вопраткi, абрысы выспаў, зьвiвы дарог i рэк, карункi ў дрэвах, воблаках. Дома малюнкi пераглядаў, выкладаў кампазiцыi, планы сшываў ды перашываў нiцямi рэк, дарог, прамянямi сонечнага сьвятла, выкройваў месцы то дубу, то каню, то буслу, то хаце, прастору жыцьця выбудоўваў то позiркам зьнiзу, як з-пад куста, то зьверху, нiбыта бусьлiным вокам, далягляды дзе падымаў, дзе апускаў, шукаў у кампазiцыях адзiнства вобразаў, дэталяў, плямаў i лiнiяў, выразнасьць i гармонiю, нават i просты пейзажык будаваў як складаную тэматычную карцiну. Гэтак працаваў яшчэ над «Цыкламенамi», але там шукаў канцэпцыю i метад, тут — iх сьцьвярджаў i разьвiваў. Вось план — пагорак, за iм — дарога, крытая сонцам, уздоўж далягляду, справа — зьбег у лагчыну, па дарозе — дубы, як верставыя слупы, волаты. А як iх волатамi зрабiць у малым фармаце? Дарогай пад дубамi пылуе воз — конь, дуга. Воз, конiка, дугу — садзiць нiжэй? Так — дуб вышэйшы. Ня тыя, што ў натуры, прапорцыi? Але ж цяпер i дуб — волат, i праўда не парушаная — конь з возам знайшлi другое месца. Гэтак i з колерамi: у iх нораў свой, а ў цябе, мастака, свой таксама. Восень шукае чырвань з охрай, у зелянiну — тон сiнi, фiялетавы. Ня тое ў натуры? Дык хай натура шукае iншых мастакоў: Ы, Ю, Я — скапiруюць.