Читать «Чырвоная брама» онлайн - страница 35

Красуня загiнула ў дзень вызваленьня.

Была ўжо восень. Зранiцы праз Чыкалавiчы на Прыпяць прайшла нямецкая вайсковая калона. Мужыкi, у кожным з якiх у той час жыў ваенны стратэг, загаварылi, што ўнюхаў вораг гарачы порах. А ўвечары зьявiлiся партызаны i загадалi вёсцы рыхтавацца да сустрэчы з вызвалiцелямi. Мацi пабегла па хатах шукаць самагонку — тут i чырвонаармейцы. Толькi выставiлi на стол пачастункi, як з усiх бакоў пайшла стралянiна. А гэта немцы, ранiцай адышоўшы на Прыпяць, да сваiх там не прабiлiся i павярнулi назад — завязаўся бой. Людзi зноў кiнулiся да лесу. Мацi пасьпела адчынiць хлеў, у якiм стаяла Красуня, каб не згарэла, бо ўжо гарэлi хлявы i хаты. Кабылка далёка i не адбегла. Калi чырвонаармейцы пагналi немцаў зноў на Прыпяць, людзi пачалi выходзiць з лесу, вёска датлявала ў вугальлi, Красуня ляжала каля хаты, а Пальма поўзала каля яе на жываце па чорным прысаку. падпаўзла да Гаўрылы, узьняла галаву — па белай поўсьцi з вачэй кацiлiся буйныя сьлёзы.

Гэтакi край — Палесьсе. Тое, што недзе магло сысьцi за сон цi казку, тут было жыцьцём. Гаўрыла адчуваў гэта з гадамi ўсё мацней i верыў у тое, што Красуня мела яго душу, што Пальма плакала мамiнымi сьлязьмi, што ў каровы Машкi жыў бацькаў клопат, як пракармiць сям’ю, уратаваць ад галоднай сьмерцi. Што ж казачнага магло быць у карцiне, калi там воблака плыло па небе ў футры Пальмы, ляцела ў неба Красуня, нiбы птушка, а каровы з пашы вярталiся ў вёску, выцягваючыся ў нiтку, як далягляд зямлi, як Машка iшла па ральлi, цягнучы на сабе жалезны плуг? Тады, у першую пасьля вайны вясну, Машка заворвала ня толькi свае соткi, але i калгаснае поле — у ярме зарабiла ажно мех жыта.

Зямлю арала i за Красуню. А Красуня раней за Машку прыйшла на палотны ў рамах i там нагадвала то коней Нептуна ў белай марской пене Лукаса Кранаха, то найдабрэйшага ды наймудрэйшага кентаўра Хiрона, то трапяткiх стаеньнiкаў Тэадора Жарыка.

Мастак пiсаў Палесьсе.

Вобраз роднага краю ўскладняўся, поўнiўся асацыяцыямi.

Аднойчы ўбачыў на беразе Брагiнкi вятрак Пампея, i пачалiся варыяцыi на дарагую, з глыбiняў сэрца i радаводу, тэму. Першае захапленьне млынам, вольнай, як крылы ветрака ў свавольствах ветра, душой Пампея, багата чаго ўзварушыла ў памяцi. Спачатку вятрак стаў у карцiну адзiн, самотнiкам у прасторы памiж зямлёй i небам, затым, ужо на другой карцiне, адбiўся ў люстры Брагiнкi, сьвятло ягоных белых крылаў легла на ваду ды строму, пасьвiдраваную пячуркамi ластавак-беражанак, яшчэ на адной карцiне з ветраком зьявiўся хлопчык, з вады халоднай выскачыў, сядзеў на беразе, дрыжэў, зьвесiўшы са стромы голыя ногi, i гэта ўжо быў цудоўны аўтапартрэт мастака, яго маленства ў прадзедавым краявiдзе. Але i тут наўрад цi ўсё сказаў пра Пампея i вятрак. Яшчэ зьявiцца палатно: тыя самыя бераг ракi, вятрак — белыя крылы, над ветраком бусел раскiне, як i вятрак, крылы, таксама белыя, чыстыя, а пад iмi, пад небам усiх тых крылаў, раскiнуўшы, як бусел i вятрак, рукi-крылы, блазнуе хлопчык, нашчадак Пампея, ляцiць нырцом у рэчку маленства. Ужо тут, здаецца, усяго даволi, каб сэрца ўзрадавалася: маё Палесьсе! I толькi крытык прагугнявiць: цi не замнога асацыя­цыяў для адной карцiны? А чаго замнога? Крылаў — душы высокай? I зноў ён: жывапiс — не лiтаратура. Пакута пошуку дакладнай рысы i меры: то мала, то замнога — схапi птушку за хвост?