Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 71

Ускладніць пэрспэктывы можа нясьпеласьць саміх беларусаў дзеля абароны ўласнай незалежнасьці. Гэта самы праўдападобны варыянт няшчасьця, якое не павінна зьдзейсьніцца... Калі ж дойдзе да яго, значыцьме яно дэградацыю Беларускай Дзяржавы да ролі падрасейскай аўтаноміі ды ўзьнікненьне няўхільнага фактара працяглае барацьбы патомных за ейную поўную эмансіпацыю. Лепей, каб ня здарылася тая стагадовая ціхая вайна супроць дамінацыі Расеі, якая зруйнуе — духоўна найперш, але й матэрыяльна — край ды замарозіць вырастаньне нацыі ў сусьветную нармальнасьць. Ірляндзкая аналёгія тут прарочыць добраахвотную русыфікацыю, як добраахвотна англізаваліся самі ірляндцы пасьля адрыву ад Англіі, але й прынясе з сабою тое самаадрачэньне — гэтак жа шалёную нянавісьць беларусаў да расейцаў, выбухі тэрарыстычных бомбаў менчукоў у Маскве... Не дапусьці Божа мець рацыю ў гэтым прароцтве!

Эўропа спалоханая югаслаўскім крызысам, плебэйскай, а нават сялянскай вайною ў ёй, якая ў сваёй дзікасьці можа раўняцца з азэрбайджанска-армянскім народазабойчым канфліктам у Карабаху, ці зь менш крывавым азіяцтвам у Абхазіі. Значыць, усё магчымае. І гэта наганяе трывогу ў сэрца ды неспакой у розум. Што будзе зь Беларусяй, калі верх у ёй возьме дурань?!

Застаецца спадзявацца на памяркоўнасьць у самім нацыянальным характары беларусаў і на разбуялы ў палякаў інстынкт не пакідаць у бядзе слабога, якога аблуплівае моцны. Трэба быць наіўным, каб думаць, што расейскія валадары лёгка выпусьцяць з рук такую падатлівую ім здабычу, як Беларусь, і што адназначна заступіцца за ёю Польшча, для якой аднак заўсёды больш карысьці ад згоды з Масквою... Палітычныя прагнозы рэдка пацьвярджаюцца, але трэба іх мець, каб глыбей ацэньваць учарашняе, сёньняшняе ды тое, што наступіць заўтра й пасьлязаўтра. І, як ні дзіўна, пра ўсё вырашае культура, яе сіла ўзьдзеяньня на сьвядомасьць адзінкі й супольнасьці. Прысутнасьць беларускай культуры ў духоўнасьці паляка грунтоўней схіляе яго да Беларусі, таксама як і польскі кампанэнт у асобе беларуса вяжа яго безьліччу нітак сымпатыі з Польшчай. У рэзультаце фармуецца сяброўства, сужыцьцё, больш чалавечны лёс.

40. Finita

Надышла пара на генэральныя высновы наконт беларуска-польскага й польска-беларускага сужыцьця на працягу амаль цэлай гісторыі абодвух народаў.

Самае непазбыўнае адчуваньне, дык гэта такое, што кожны народ найглыбей шчасьлівым бывае толькі ва ўмовах незалежнага існаваньня, калі ня вымушаны кланяцца чужому за ласку. Гэта аксіёма, праўда па?за ўсякай дыскусіяй. Зразумелі яе палякі, зразумелі — урэшце — і беларусы.

Паўтысячагадовае супольніцтва Польшчы й Беларусі дае багаты матэрыял дзеля роздумаў над складанасьцю — і нават рызыкай — гэтага, як і кожнага іншага, сужыцьця. Быць асобна можа абы-дурань, калі яму на тое дазваляюць. Але дзеля таго, каб быць не аднаму, а разам з кімсьці, патрэбная ўжо мудрасьць. Яна была ў польска-беларускія эпохі, і мы яе цяпер даволі лёгка знаходзім ды выяўляем на паверхню.