Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 50

28. Эміграцыя

У 1912 годзе мела месца агромністая засуха. Астролягі ня вельмі памыліліся ў той раз, прарочачы голад і вайну. Хлеб, што праўда, быў, хоць і падаражэлы, але стыхійная бяда выклікала ў Беларусі й суседніх краінах тэндэнцыю да эміграцыі. Малазямельныя гаспадарнікі рушылі ў Сыбір, дзе сталыпінская рэформа стварыла ім спрыяльныя ўмовы, перш за ўсё падатковыя ды інвэстыцыйныя. У эканамічным сэнсе гэта трэба ацэньваць пазытыўна: узьнікла магчымасьць паменшыць, альбо й запыніць, працэс раздробленасьці вёскі. Быў дзеля гэтага някепскі прыклад з Жамойці, адкуль дзесяцігодзьдзем раней вывандравала ў Амэрыку амаль трэцяя частка сялянскай галоты, якая потым нярэдка вярталася назад з сякім-такім капіталам, ажыўляючы вытворчасьць. На ўрадлівых заходнесыбірскіх пустэчах і ў Забайкальлі асела амаль мільён беларусаў. І калі б не вайна ды пасьлейшае зьніштажэньне Расеі бальшавікамі, тая беларуская калянізацыя, несумненна, адыграла б сваю збаўленчую ролю ў дачыненьнях з Бацькаўшчынай. Цікава тут адзначыць, што „Наша Ніва” й іншыя часопісы мелі ўжо падпісчыкаў за Ўралам, як і, дарэчы, крыху каля Нью-Ёрку ды ў Чыкага.

Адступаючы, расейская армія ўлетку 1915 году арганізавала гэтак званае бежанства, гэта значыць, уцёкі разам зь ёю пераважна праваслаўнага насельніцтва, каб нямецкія сілы ня мела істотнай апоры на месцы. Маскоўскім прапагандыстам акцыя ў значнай меры закончылася ўдачаю, што давяло пасьля заходнія тэрыторыі Беларусі да гаспадарчага краху. Беларускую дзейнасьць з традыцыйным ёй віленскім цэнтрам фронт абмежаваў на практыцы да Гарадзеншчыны й сярэдняй паласы Віленшчыны. Натуральна, не магла яна быць так імпульсыўнай, як да вайны, але, што галоўнае, зьмяніўся, і то моцна, ейны характар, а менавіта, абмежавалася да рыма-каталіцкага этнасу, што відаць па тагачасных выданьнях, друкаваных амаль выключна лацінкаю (напрыклад, часопіс „Гоман”). Тыя акалічнасьці — нядаўна пашыраная эміграцыя на сыбірскую волю й масавае „бежанства” — паслабілі дэмаграфічны патэнцыял, а затым і матэрыяльны, беларускага арэалу. У руках грамадоўскіх палітыкаў заставалася мала козыраў у кантактах як з армейскім камандаваньнем, гэтак і з бэрлінскімі міністэрствамі. Выхаваныя ў маладосьці, як правіла, у духу польскай культуры, усе без выключэньняў былі меншымі альбо большымі палянафіламі, што неўзабаве скончылася ім цяжкімі расчараваньнямі. Арыентацыя на Польшчу ня мела пад сабою рэальных падставаў, акрамя як маральных спадзяваньнаў, што сама яна, вызваляючыся ад царскае няволі, прыйдзе з дапамогай і сувэрэнітэту Беларусі. Не прыйшла, а зьявілася з войскам, каб анэктаваць.