Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 52

Абуджаная да самастойнасьці Варшава глядзела на Беларусь як на тэрыторыю, на якую будзе пашырана ейная дзяржаўнасьць, сустракаючыся ў сваіх намерах з падтрымкай у маёнтках ды ў насычаных прыхільнасьцю да польскасьці рыма-каталіцкіх асяродзьдзях сялянскіх і плебэйскіх масаў.

Так фіналізавалася беларуска-польскае сужыцьцё на працягу стагодзьдзяў. Праваслаўныя адштурхоўваліся ў абдымкі Масквы.

29. Паварот

Беларуска-польскія, як і беларуска-расейскія адносіны ўвайшлі ў новую фазу ў выніку ўзьнікненьня ідэі Беларускай Дзяржавы й спробы яе рэалізацыі ў выглядзе Беларускай Народнай Рэспублікі ў пачатку 1918 году. Пакуль тыя суадносіны адбываліса на ўзроўні міжкультурных, у першую чаргу, у сфэры літаратуры й мастацтва: мелі яны характар кантактаў паміж элітамі й даволі спарадычна даходзіла ў іх да канфліктаваньня, у грамадзкім пляне, зрэшты, малаістотнага, бо на інтэлектуальным узвышшы нашаніўскай пары выяўлялася яно ў палеміках з польскім і расейскім друкам, найбольш яскрава ў публіцыстыцы Антона Луцкевіча, Вацлава Ластоўскага ды іхных прыхільнікаў, а і ў паэзіі Янкі Купалы. Адначасна будавалася паразуменьне, з польскага боку экспанаванае Леанам Васілеўскім, Баляславам Ліманоўскім і іншымі сацыялістамі. Нямала паспрыяў гэтаму й малады Юзэф Пілсудскі напярэдадні ХХ стагодзьдзя. Падобныя эпізоды аднадумства зь некаторымі прадстаўнікамі расейскай новай палітычнай клясы гэтак жа скончыліся ў адзін гістарычны момант, з той розьніцай, што магчымае тут устанаўленьне вельмі дакладнай даты — гэта ноч зь сямнаццатага на васемнаццатага сьнежня 1917 году, калі бальшавікі разагналі ў Менску Першы Ўсебеларускі Кангрэс (дарэчы будзе зазначыць: арганізаваны зь іх жа згоды й пры іхнай фінансавай дапамозе).

Што выклікала такі паварот, ізаляванасьць далейшых імкненьняў беларусаў, якія дагэтуль карысталіся не такою й малою падтрымкай у высокакультурных асяродзьдзях Варшавы й Пецярбурга? Неабходна тут зьвярнуць увагу на факт абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі, на прыняты 25 сакавіка 1918 году акт незалежнасьці Беларусі. Справа зусім ня ў тым, што была гэта дзяржава-эфэмэрыда, ініцыяваная пры талерантным маўчаньні дзесятай нямецкай арміі; ня йначай жа фармаваліся Летува, а нават Польшча, ня кажучы пра іншыя краіны Прыбалтыкі. Цуд прышэсьця вобразу Беларусі з вышыняў Парнасу да народу спарадзіў шокавы стан у грамадзкіх масах суседніх дзяржаўных утварэньняў, абсалютна непадрыхтаваных у сваёй гістарычнай сьвядомасьці да магчымай асобнасьці гэтай тэрыторыі — ад Дзьвіны да Прыпяці й ад Дняпра да Буга. Варшаўскі ўрад быў бы літаральна зьмецены з палітычнай сцэны праз пяць хвілінаў пасьля дыпляматычнага прызнаньня Менску; гэтак жа й пецярбурскі! Пры тым Польшча ясна ўсьведамляла сабе, што Расея ня згодзіцца на ейную самастойнасьць, дзеля якой патрэбная была аж ваенная катастрофа, поўны ўпадак царызму. У падрасейскім Польскім Каралеўстве сур’ёзныя палітыкі рабілі стаўку на аўтаномію, што ў Царскім Сяле прымалася як максымум пастулятаў палякаў.