Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 38

Гэтых колькі словаў пра шырэйшую сытуацыю ў нашым закутку Эўропы неабходна запамятаць, каб добра зразумець падзеі ў Беларусі на парозе новага веку, гдыбейшыя прычыны такіх, а ня іншых, шляхоў беларускага руху. Усё зьвязана, нішто не адбываецца незалежна ад становішча ў суседзяў.

Грамадоўцы не былі сілай рэспэктабельнай на той час, бяз важных фінансавых сродкаў, безь якіх адчувальная ў грамадзтве дзейнасьць застаецца ў сфэры пастулятаў альбо мараў. Пры тым зьяўляліся імі маладыя хлопцы й дзяўчаты, у пераважнасьці студэнты й гімназісты, пра якіх цяжка думаць усур’ёз як пра аўтарытэтных асоб, а тым болей дзеячаў. Але ведайма, што ўсякія перавароты праводзяць якраз такія. Беларуская Сацыялістычная Грамада існавала ўжо тры гады, ня маючы свайго друкаванага воргану, прынамсі накшталт рэгулярнага бюлетэню, нават у год поўнага развалу ўлады пасьля няўдалае кампаніі ў Манчжурыі ды капітуляцыі Порт-Артура ў выніку разгрому японцамі расейскага флёту ў праліве Цусіма.

Чаму грамадоўцы толькі бегалі з прамовамі па мітынгах? Напрыклад, Луцкевіч — на менскае чыгуначнае дэпо, а Цётка-Пашкевічанка да віленскіх гарбароў, замест заняцца грунтоўнай працай, скажам, выдаваньнем газэты... Бракуе нам архіўных матэрыялаў з тае пары, але й бязь іх адказ на гэтае пытаньне здаецца ясным: яны ня ўмелі рабіць журналістыкі ды ня мелі грошай на друк. Адзін зь іх, Вацлаў Іваноўскі, пару гадамі назад адбіў на прымітыўным гектографе нешта падобнае да газэтнага выданьня, даўшы яму загаловак „Свабода”. Купіў ён машынку сам, за заробленую ў вакацыі марную суму. Аматарскае яго падпольніцтва выпадкам выкрыў стары бацька, паклаўшы ўсяму канец: сын мусіў закончыць інстытут, атрымаць дыплём інжынера. Да кансьпірацыі вярнуўся пасьля, стаўшы дарослым і будучы ўжо на сваім хлебе. Гэта таму першае легальнае пэрыядычнае выданьне на беларускай мове зьявілася не ў разгар рэвалюцыянізму, калі заваліўся ўсялякі кантроль, а ў ягоны спад. „Наша Доля” выйшла ў палове верасьня 1906 году ў Вільні. Суды ўжо тады ажывіліся й забаранілі газэту.

22. Газэты

Згаданая першая легальная беларуская газэта „Наша Доля” праіснавала коратка на працягу асеньніх месяцаў 1906 году. Загубіў яе, несумненна, той жа рэвалюцыянізм, час і пара. Царская ўлада ізноў паклала цяжкую руку на ўсё расейскае жыцьцё. Аўтары „Нашай Долі”, калі хацелі надалей публікаваць свае адозвы да народу, павінны былі сысьці ў падпольле. Не зрабілі таго, магчыма, з прычыны арганізацыйнай слабасьці альбо, звычайна, забаяліся... Аднак жа значэньне гэтага выданьня, хоць надта хілага ды нерэгулярнага, нельга паменшваць. Апошні, шосты нумар быў надрукаваны недзе ў палове сьнежня, калі ўжо выходзіла другая беларуская газэта, штотыднёвая „Наша Ніва”. Мабыць, ніхто не спадзяваўся, што пратрымаецца яна доўга, ствараючы вялікую эпоху ў гісторыі культуры Беларусі, збудаваўшы трывалы падмурак пад ейнае адраджэньне. Разам з тым нельга забываць, што „Наша Ніва” выйшла з „Нашай Долі”, у рэдакцыі якой меў месца менавіта раскол, у выніку якога пакінулі яе тыя, хто больш рэальна глядзеў на пэрспэктывы нацыянальнай дзейнасьці.