Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 36

Зьявілася група маладых будзіцеляў, якія ўчынілі ўсё, што трэба, каб ажыў народ. Браты Антон і Іван Луцкевічы, Вацлаў Іваноўскі, Казімір Кастравіцкі, Вацлаў Ластоўскі, Францішак Стацкевіч, Аляксандар Уласаў, Францішак Умястоўскі, Алаіза Пашкевічанка, Алесь Бурбіс і іншыя. На базе культурна-асьветніцкіх гурткоў Вільні, Горадні, Менску стварылі яны ў 1902 годзе сакрэтныя структуры са сьціплым назовам Беларуская Рэвалюцыйная Грамада. Наўрад ці трэба сумнявацца ў тым, што менавіта ў гэтым асяродзьдзі было ініцыявана надрукаваньне ў 1903 годзе выбраных твораў Янкі Лучыны пад загалоўкам Вязанка — памятайма — першай легальнай беларускай кніжкі, якая, відавочна, паслужыла ім спробаю на рэакцыю царызму, дагэтуль надта заядлага ў сваёй антыбеларушчыне. З выхадам тае ж Вязанкі дынамізаваўся нацыянальны рух. Згаданая Грамада з досыць млявага ўтварэньня ажывілася да маштабнай нармальнай партыі, пераназваўшыся ў Беларускую Сацыялістычную Грамаду. На яе глебе потым вырасла ўся Маладая Беларусь.

Дзеля гістарычнай праўды трэба адзначыць, што пераход беларускасьці з культурніцтва ў палітычнасьць, з этнаграфічнасьці ў нацыянальнасьць адбываўся пад значным уплывам польскага сацыялістычнага руху, у якім празь некаторы час прымалі ўдзел будучыя дзеячы ды ідэолягі Белай Русі. Сам Юзэф Пілсудскі ўспамінаў пра наладжваньне ім кантрабанды праз аўстрыйскі кардон у Расею выданьняў Францішка Багушэвіча.

21. Квітненьне

XIX стагодзьдзе бяз рэшты ў Белай Русі працавала на тое, каб у пачатку ХХ змог выступіць арганізаваны й сьвядомы сваіх мэтаў нацыянальны рух беларусаў, як апошні сярод народаў. Узьнікненьне арганізацыяў і газэтаў на роднай мове зьявілася тым гістарычным пераломам, ад якога Беларусь ужо не жыла як паслухмяная калёнія. Даволі распаўсюджаная думка ўсё ж, што трэба гэта зьвязваць зь першай расейскай рэвалюцыяй І905 году. Аднак у сапраўднасьці ўсё адбывалася далёка ня так, хоць значэньне таго славутага закалоту ў імпэрыі, вядома, цяжка недацаніць.

Менавіта ў 1902 — нагадаю — годзе, калі царская ўлада трымалася зусім моцна й самаўпэўнена паводзіла сябе паліцыя, дайшло да стварэньня сакрэтных структураў, зь якіх неўзабаве вырасла слаўная потым Беларуская Сацыялістычная Грамада. Канчаткова аформілася яна ў тайную партыю ў месяцы сьнежні 1903 году. Варта заўважыць, што зрабіла гэта наступнае пасьля народнікаў пакаленьне, можна сказаць, дзеці заснавальнікаў „Гоману”, аўтараў праграмы будаваньня Беларускага Народу й Беларускай Дзяржавы. За той дваццацігадовы адрэзак часу выдаў свае закансьпіраваныя кніжкі Францішак Багушэвіч, бацька моўнага патрыятызму ды будзіцель народных масаў. Пусьціла карані родная літаратура, жывячыся традыцыямі вялікага мінулага і, адначасова, надзённымі справамі чалавека на гэтай занядбанай зямлі.