Читать «Удзячнасць і абавязак (літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі)» онлайн - страница 82

І ёсць, нарэшце, пісьменнікі такога мастацкага дару, такога маштабу і значэння, што іх імёнамі гісторыкі літаратуры пазначаюць пазней цэлыя эпохі ў культурным развіцці нацыі. Так мы сёння і гаворым, што гэта была эпоха Францішка Багушэвіча, або — эпоха Купалы, Коласа і Багдановіча, або — эпоха Гарэцкага і Чорнага. Менавіта імёны такіх пісьменнікаў у першую чаргу выводзяць нацыянальную літаратуру, а праз літаратуру — і свой народ, свой край — у вялікі свет, заваёўваюць для яе сусветнае прызнанне. Творчасць такіх пісьменнікаў — гэта звычайна новы этап у развіцці літаратуры, новая, больш высокая ступень у мастацкім асваенні рэчаіснасці. Такім пісьменнікам ужо бываюць удзячны і выказваюць вялікую пашану (здараецца і пры жыцці, а часцей — пасля смерці) не толькі суайчыннікі, але і чытачы розных краін і народаў, бо значэнне іх творчасці выходзіць далёка за межы нацыянальныя.

Да ліку такіх волатаў мастацкага слова належыць, па майму перакананню, пісьменнік Іван Мележ. З яго пачынаецца новы этап у развіцці нашага мастацкага слова. Так, як мы, характарызуючы гістарычны шлях беларускай прозы, гаворым: да Коласа і пасля Коласа, да Чорнага і пасля Чорнага, так мы будзем гаварыць: да Мележа і пасля Мележа. Вядома, побач з ім працавалі і іншыя таленавітыя празаікі, якія падтрымлівалі новы эстэтычны ўзровень нашай літаратуры, але ён сярод іх — буйнейшы, яго постаць вылучалася маштабнасцю задуманага і здзейсненага.

Калі мы акінем агульным позіркам напісанае Мележам, мы ўбачым, што ўся яго творчая ўвага была сканцэнтравана на вельмі важных, паваротных, я сказаў бы — лёсавызначальных момантах у гісторыі народа і Бацькаўшчыны. Але выбар вялікіх тэм сам па сабе, зразумела, не забяспечвае паяўлення вялікай кнігі. Усё залежыць ад глыбіні пранікнення ў гэты эпахальны матэрыял — глыбіні сацыяльнай, філасофскай, ідэйна-палітычнай, ад мастацкай сілы і яркасці створаных чалавечых вобразаў і паўнаты выяўлення ў іх тыповых рыс нацыянальнага характару, ад вышыні маральных і эстэтычных ідэалаў пісьменніка, ад псіхалагічнай пераканаўчасці і выверанай дакладнасці слова.

«Палеская хроніка» Мележа таму і стала вялікай кнігай нашай літаратуры, што ўсё гэта ў ёй ёсць. Гэта кніга не якогасьці прыватнага, хаця б і істотнага, значэння і месца ў літаратуры, не з тых, што прыкладаюцца да больш значных і дапаўняюць тым самым агульную карціну. Гэта кніга магістральнага месца і значэння — гэта да яе прыкладаюцца іншыя добрыя і нават выдатныя кнігі, каб, дапоўніўшы, стварыць агульную карціну сучаснай нацыянальнай літаратуры. Таму што гэта кніга пра лёс народа. Таму што яна не проста вялікая, а — вялікая беларуская кніга: у большай ступені беларуская, чым якая-небудзь іншая з выдатных кніг пасляваеннага перыяду. Таму што чытач любой краіны, любога кутка свету найлепш на гэтай кнізе можа ўбачыць і ўявіць Беларусь, адчуць і зразумець душу беларуса, яго нацыянальны характар. Не месца тут удавацца ў падрабязны разбор твора з гэтага пункту гледжання, зазначу толькі, для пацвярджэння, што, напрыклад, з усіх вобразаў беларускай жанчыны, створаных нашымі пісьменнікамі, вобраз Ганны Чарнушкі па сённяшні дзень застаецца самым праўдзівым, самым прывабным у сваёй фізічнай і духоўнай прыгажосці, самым высокім і ў той жа час даступным, зразумелым, блізкім і дарагім у сваёй глыбокай чалавечай сутнасці. Ужо адной гэтай заслугі Мележа досыць, каб яго імя заняло ў гісторыі беларускай літаратуры адно з самых пашаноўных месц.