Читать «Сказ пра Лысую гару» онлайн - страница 4

За трыццаць з гакам гадоў (за гэты час паспела нарадзіцца і прыйсці ў літаратуру новае пакаленне маладых пісьменнікаў) аўтар "Сказа" Францішак Вядзьмак-Лысагорскі стаў легендай. Склалася цікавая інтрыга: мала хто з літаратараў дакладна ведаў аўтара, іншыя гадалі або "рабілі стаўку" на свайго "кандыдата". Сярод першых апынуўся і я. У 2000 годзе кіраўнікі Інстытута літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук папрасілі мяне напісаць раздзел "Ніл Гілевіч" для шматтомнай "Гісторыі беларускай літаратуры XX стагоддзя". А гэта — больш як 50 гадоў творчасці, дзве эпохі — пасляваенная савецкая і постсавецкая. Усе жанры — паэзія, пераклады, крытыка і літаратуразнаўства, публіцыстыка, драматургія, проза. Давялося зазірнуць у архіў пісьменніка. Азнаёміўся і з поўным — ад першага да апошняга радка — чарнавым аўтографам славутага "Сказа", і з машынапіснымі тэкстамі, па якіх пазней вялася дапрацоўка. Цікавыя дакументы для тэкстолага. Уся гісторыя напісання гэтага твора. Лабараторыя творчай працы паэта. Шматлікія пераробкі і праўкі, шліфоўка вобразаў, удакладненне паэтычнай думкі. Варыянты цэлых строф і радкоў, якія не ўвайшлі ў канчатковую рэдакцыю паэмы. Добра праглядваюцца і сюжэтна-кампазіцыйныя пошукі.

Аднак жа тады Н. Гілевіч яшчэ не быў гатовы апублікаваць "Сказ" пад сваім імем, з факсімільным узнаўленнем старонак першакрыніцы. Хоць і абяцаў гэта здзейсніць у блізкай перспектыве. Прычына, зразумела, не ў празмернай палітычнай асцярожнасці ("палітыка" ўжо амаль "адпала"), а ў неадэкватным успрыманні твора выбранай публікай, літаратурным асяроддзем, пра што ўжо гаварылася ў гэтым артыкуле. Публіка "шырокая" прыняла твор, як кажуць, "да ведама", пераканаўшыся, што пісьменнікі — таксама людзі, не толькі твораць, але і жывуць, нярэдка выжываюць "на сотках". У сваім раздзеле для "Гісторыі" я абмежаваўся тым, што прапанаваў ключ да разгадкі аўтара "Сказа", а менавіта — стыль і вобразная сістэма рамана ў вершах Н. Гілевіча "Родныя дзеці".

Але без прызнання аўтара гэты выдатны твор стагоддзя не мог увайсці ў той раздзел "Гісторыі літаратуры". Болыш за тое, "Сказ" стаў аб'ектам міфатворчасці і нават розных спекуляцый і самазванства. Далей чакаць не было сэнсу. Ніл Гілевіч, разумеючы небяспеку "выклікаць агонь на сябе", апублікаваў нарэшце паэму пад сваім імем. Разам з аналітычна-спавядальным артыкулам "Як быў напісаны "Сказ пра Лысую гару" ("Народная воля", 2003, 30 жніўня). У друку былі спробы прынізіць гэты ўзор пісьменніцкай шчырасці, аналітычнага майстэрства і тэарэтычнай эрудыцыі. Але дарэмна: апрача інфантыльнага капрызу і незразумелай злосці ў іх нічога не атрымалася. Адно сумна: да гэтага шкоднага ганьбавання далучыліся таленавітыя ў сваіх жанрах пісьменнікі. Успомнілася рэпліка аднаго маскоўскага прафесара, сябра Беларусі: "У вас шмат таленавітых літаратараў і даследчыкаў, але і шмат трагічна неначытаных".