Читать «Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце» онлайн - страница 91
Анатоль Астапенка
Яшчэ не так даўно вельмі імкліва развівалася нацыянальная думка ў каталіцкім асяродку Заходняй Беларусі (1921–1940). Узгадаем выдатных дзеячоў беларускага адраджэння таго перыяду. Гэта ксёнз Кастусь Стэповіч (псеўданім Казімір Сваяк), ксёнз Адам Станкевіч, Вінцэнт Гадлеўскі, Уладзіслаў Талочка і іншыя.
Найбольш выразна сфармуляваў нацыянальную ідэю і паняцце нацыі Адам Станкевіч. У кнізе «Хрысціянства і беларускі народ» ён пісаў: «Галоўныя прынцыпы хрысціянскай навукі гэта прызнаваць асаблівасць чалавека як першага і адзінага асяродку ў культуры». Далей А. Станкевіч засяроджваецца на праблеме нацыі ў хрысціянстве, якую ён бачыць як дылему іх адзінства. «…кожная нацыянальнасць у святле Хрыстовай навукі ёсць матэрыялам не для нішчэння яго, але для тварэння з яго культурных вартасцяў».
Пытанне аб мове Касцёла, як і для праваслаўнай Царквы, з’яўляецца надзённым. Доўгі час набажэнствы вяліся выключна на лацінскай мове. Як мы ўжо гаварылі, толькі на ІІ Ваціканскім Саборы было прынята рашэнне (Аджорнамэнтэ — асучасванне) аб дазволе праводзіць імшу на родных мовах. У Польшчы пераход на польскую мову не выклікаў ніякіх цяжкасцей і паспрыяў аўтарытэту Касцёла. На Беларусі, якая не мае да гэтага часу вызначанай нацыянальнай ідэі на дзяржаўным узроўні, імша праводзіцца на дзіўным спляценні беларускай, польскай і рускай моў, кожная з якіх дамінуе ў залежнасці ад рэгіёна, нацыянальнага складу вернікаў і палітычных прыхільнасцей зацікаўленых асоб.
Трэцяя асноўная плынь хрысціянства — пратэстанцтва. Для ўсіх шматлікіх рознавіднасцей пратэстанцтва не існуе адзінай сацыяльна-палітычнай канцэпцыі нацыі і дзяржавы, як прыведзеныя вышэй канцэпцыі праваслаўнай і каталіцкай Цэркваў, хаця некаторыя пратэстацкія адгалінаванні (прасветарыяне, квакеры і яшчэ некалькі менш значных) мелі характэр рэлігійна-палітычны. Некаторыя даследчыкі (напрыклад М. Вебер) лічаць, што дактрына і этыка пратэстантызму мелі значны ўплыў на развіццё капіталізму. Гэта было звязана з палітычным характарам рэфармацыі ў XVI стагоддзі, а таксама з тэндэнцыямі да арганізацыйных і дактрынальных падзелаў унутры самаго пратэстантызму, у выніку якога паўстала некалькі соцен незалежных пратэстанцкіх груповак, кожная з якіх мела асобную назву.
Важным быў той факт, што пратэстанты адкінулі каталіцкі тэзіс аб бязгрэшнасці папы рымскага, бо яны прызналі толькі аўтарытэт Бібліі. Спрашчэнне абрадаў і рацыяналізм хутка зрабілі пратэстанцтва самай масавай рэлігійнай канфесіяй у шэрагу краін свету. Гэта, у сваю чаргу, дало штуршок да развіцця свецкага нацыянальнага руху. Э. Сміт адзначае падабенства паміж рэфармізмам і раннім нацыяналізмам, які ўзнік у першы перыяд фармавання нацый (пасля 1789 г.). Пратэстанты «пайшлі ў народ», яны распаўсюдзілі свецкую адукацыю на небывалы да эпохі капіталізму ўзровень. Утварыўся адукаваны сярэдні пласт гараджан. Нацыянальныя эліты пашырыліся да сярэдняга і, нават, ніжэйшага класу. Свецкая адукацыя ў сваю чаргу забяспечыла нацыі здольнасць да самаўдасканалення і рухомасці.