Читать «Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце» онлайн - страница 5

Актуальнасць усебаковага аналіза сутнасці нацыянальнай ідэі вынікае і з зусім нядаўніх войн, якія так, ці інакш тычацца і беларусаў. Гэта — міжэтнічная вайна ў Югаславіі (1999–2001 г.) і дзве чэчэнскія вайны, не даўшыя канчатковага рашэння праблемы.

У аснове нацыянальнай ідэі ляжыць найперш паняцце нацыі — такога аб’яднання людзей, што вызнае гэтую ідэю. Другім краевугольным паняццем НІ з’яўляецца нацыяналізм, які ёсць тэарэтычнае тлумачэнне нацыі, яе ідэалагічная надбудоўля, можна нават сказаць — яе грамата. Нацыі і нацыяналізм пачалі вывучацца зусім нядаўна. Першым сур’ёзным даследчыкам гэтых праблем быў, напэўна, Эрнэст Рэнан. Вялікі ўклад у вывучэнне нацыянальнай праблематыкі зрабілі знакамітыя рускія рэлігійныя філосафы: Мікалай Бердзяеў, Канстанцін Лявонцьеў, Уладзімір Салаўёў, Іван Ільін, Мікалай Кляпенін, Пётр Струве.

Але пасля 1917 г. да пачатку 90-х гадоў развіццё навукі аб нацыі ў СССР было, фактычна, зведзена да стварэння заказных, кан’юнктурных опусаў аб так званай «сацыялістычнай нацыі». У Заходняй Еўропе і ЗША, наадварот, ХХ стагоддзе дало шэраг выдатных навукоўцаў, якія ўсебакова прааналізавалі сутнасць і значэнне нацыянальнай ідэі і яе складаючых частак — паняццяў народ, этнас, нацыя, нацыяналізм і іншых. У першую чаргу трэба адзначыць Эрнеста Гелнера, Энтані Сміта, Ганса Кона, Луі Снайдера, Карлтана Хайеса. Сярод сучасных даследчыкаў найбольш значныя вынікі звязаны з імёнамі Бойда Шэфера, Леона Грынфельда, Йел Тамір і іншых.

На тэрыторыі былога СССР, у прыватнасці ў Расіі, Беларусі і Украіне, таксама распачалася праца па вызначэнню сэнса нацыянальнай ідэі кожнай з краін, а таксама фармулёўкі іх адпаведных шляхоў да стварэння нацыі-дзяржавы і канцэпцыі нацыяналізму.

Галоўная рыса нашага часу гэта не шырокамаштабныя войны паміж нацыянальнымі дзяржавамі ўласцівыя першай палове ХХ ст. Усё больш у міжнацыянальныя адносіны ўваходзіць цывілізаваны падыход, разуменне таго, што ўзровень жыцця людзей немагчыма палепшыць за кошт захопу чужых тэрыторый і эксплуатацыі іншых народаў. Першымі краінамі, якія паказалі бесперспектыўнасць імперскай улады над іншымі народамі, этнасамі і нацыямі былі краіны Заходняй Еўропы: Англія, Францыя, Іспанія і ЗША — яны далі свабоду сваім калоніям у Афрыцы, Азіі і ў Амерыцы.

У сувязі з працэсамі распада імперый, імкненнем развітых этнасаў да нацыянальнай незалежнасці, утварэннем новых дзяржаў, перад намі як ніколі стаіць задача навуковага фармулявання нацыянальнай ідэі, разумення сутнасці нацыі, вылучэнне станоўчага і рацыянальнага ў паняцці «нацыяналізм», азначэнне ягонага сапраўднага сэнсу не заплямленага рознымі ярлыкамі, якія ўласцівыя імперскай ды камуністычнай ідэалогіям.

Дадзеная праца, відаць, першая ў Беларусі манаграфія, якае мае на мэце даць усебаковы аналіз, гісторыю ўзнікнення і фармавання ў сучасным грамадстве такіх супольнасцей людзей, як нацыя, народ, этнас і раса. Даследаванне тычыцца таксама аналізу паняцця нацыяналізм, высвятленння сутнасці ідэалогіі нацыяналізма і яго суаадносін з асноўнымі сучаснымі ідэалогіямі: лібералізмам, кансерватызмам, хрысціянскай дэмакратыяй, фашызмам, камуністычнай ідэалогіяй і іншымі.