Читать «Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце» онлайн - страница 24

Успомнiм, што ўяўляла сабой Расiя канца ХIХ-га ст. Гэта была магутная таталiтарная дзяржава, у якой шавiнiзм быў дзяржаўнай палiтыкай. Усякае iншадумства жорстка падаўлялася. З другога боку, гэты самы час адзначаецца шырокiм нацыянальна-вызваленчым рухам, развiццём нацыянальных культур, моў i асветы. Для афiцыйных улад усякае выступленне нярускiх народаў Расiйскай iмперыi са сваiх нацыянальных пазiцый наносiла чарговы ўдар па ўкаранёнай схеме, сутнасць якой у тым, што Расiя — выратавальнiца ўсiх суседнiх «занядбаных» народаў i што рускiя — гэта нацыя-гегемон. Каб апраўдаць вялiкадзяржаўную шавiнiстычную палiтыку, зняславiць нацыянальныя рухi, у слова «нацыяналiзм» i быў укладзены адмоўны сэнс. З тых часоў склалася i пастаянна навязвалася парадыгма: «Усё нацыянальнае — дрэнна i архаiчна, усё рускае — добра i прагрэсiўна». Характэрна, што тагачасныя iдэолагi i наогул тагачасная афiцыйная пазiцыя былi скiраваныя на ўспрыняцце імперыі як само сабой зразумелага — «вялікай дзяржавы» і да яе карэннага люду як да вялікага народа, якому слова «нацыя» зусім не да патрэбы. I, наадварот, да iншых народаў Расiйскай iмперыi — палякаў, беларусаў цi грузiн — тэрмiн «нацыя» стасаваўся толькi ў тым сэнсе, каб падкрэслiць iх непараўнальна меншую значнасць. Таму i ўсялякiя спробы малых народаў адрадзiць сваю дзяржаўнасць жорстка падаўлялiся, а барацьбiтоў за незалежнасць, за права «людзьмi звацца» называлi нацыяналiстамi, укладваючы самы дрэнны сэнс ў гэтае слова.

Бальшавiзм нездарма лёгка прывiўся на тэрыторыi Расiйскай iмперыi. Тут яго iдэi знайшлi спрыяльную глебу i ў першую чаргу яны закранулi нацыянальную праблему. Камунiсты, кiруючыся iдэяй злiцця нацый i ўсталявання раю на зямлi, у любых праявах нацыянальнага, нацыянальных iдэй, нацыянальнасцi ўбачылi злейшага ворага сваёй утапiчнай канцэпцыi. I на працяглы час у савецкiм грамадстве быў вынесены прысуд нацыянальнай iдэi i, зразумела, нацыяналiзму. Для прыкладу, у Малой савецкай энцыклапедыi за 1938 г. канцэпцыя расiйскiх дарэвалюцыйных iдэолагаў прымае ўжо такi выгляд: «Нацыяналiзм — палiтыка эксплуататарскiх класаў, накiраваная да ўкаранення нацыянальнай варожасцi i нацыянальных сутыкненняў, да прамога нацкоўвання адной нацыi на другую».