Читать «Сімъ побѣдиши» онлайн - страница 32

Не адчувалі іх і служывыя, даведзеныя за гэты час да галечы і злосці. У Крэмль з розных краёў пайшлі хадакі-чалабітцы. Калі хто з іх здалеў данесці сваю злыбяду да царскіх вушэй — ляцелі галовы, кроў пырскала на лобнае месца, і ўсё зноў аціхала.

І так — два гады. Цар пасылаў у гарады сваіх намеснікаў, а атрымлімваў ад іх лісты са скаргамі на непаслушэнства баяраў. Бездажджлівая вясна прарочыла спякотнае лета і — голад, а казна не паўнела.

Калі разам з клопатамі надакучалі жаночае цела і начныя гульбішчы, ён выпраўляўся на паляванне. Звычайна, як і гэтым разам, у недалёкі ад Масквы Астравок. І дарога добрая, і лагчыны для загону зручныя, і дубы-алешыны высокія — твар не абдзярэш.

Царская выправа яшчэ ехала полем, калі Мацей, прызначаны ўжо галоўным пасцельнікам, узняў каня на дыбкі і гізануў наперад. За ім — з дзясятак ахоўнікаў. І толькі тады Іван заўважыў доўгі, падводаў у сорак, абоз: коні пасвіліся ўздоўж дарогі, калёсы — састаўленыя паўкругам, над імі сівеў дымок кастра.

Мацей вярнуўся праз некалькі хвіль узбуджаным:

— Вашая царская вялікасць… Гэта ад Пскова пасольства. Падпільнавалі, сабакі, на дарозе. Хочуць з вамі гаварыць. На гарадскога намесніка ў іх скарга.

— Зноў?! — выкрыкнуў цар і злосна павялічыў «голыя» — амаль без веяк — вочы. — Я ўрэшце адвучу іх брахаць!

— Вашая царская… Нельга туды! У іх пішчалі і шаблі… — Мацей не паспеў дагаварыць, бо цар прышпорыў каня і рвануў наперад. Дагнаўшы, галоўны пасцельнік паўтараў свае насцярогі, але ў адказ чуў адно:

— Адвучу!!

Пскавічы — разнамасная сябрына баяраў і купцоў — убачыўшы цара, рашуча выйшлі насустрач, укленчылі, некаторыя — хто бяднейшы родам і казной — паздымалі шапкі.

А цар не спыніў каня. Стогн, крык, лямант! Кроў на пажоўклай траве…

— Я адвучу вас плакацца, адроддзе псінае! — цар біў пужкай налева і направа, конь наравіста гізаваў і сполашна таптаў аксамітныя кашулі, ваўняныя каптаны, шоўкавыя аднарадкі, саф’янавыя боты. І — белыя косткі.

— Выслухай, бацюхна!.. — нечая рука ўхапіла за шытую золатам папону, другая — за сядло. — Няма жыцця нашаму люду ад намесніка твайго…

Конь скочыў убок, і просьбіт — маладжавы чорнабароды мужчына — упаў вобзем. На ягонай спіне загулялі бізуны царскіх ахоўнікаў.

Іван ад’ехаў і спыніўся. Часта дыхаў, доўгая галава дрыжэла, раскосыя вочы — як у дымнай павалоцы. Высокія скулы завастрыліся, і пад імі няспынна варушыліся нацягнутыя жаўлакі. Цар шаптаў, нібыта жаваў:

— Адвучу… адроддзе… намеснік мной пастаўлены, і гэта мая воля… Супраць яе пайшлі, з пішчалямі… адвучу…

— Вашая вялікасць, што загадаеце? — гэта быў голас Мацея: пад’ехаў да цара і аддана схіліў галаву.

— Усіх галаваць! Усіх!.. Без суду і правежу! — Лютыя зрэнкі бліснулі скрозь мутную павалоку і апяклі пасцельніка.

Цар уздыхнуў і рукавом сцёр з ілба халодны пот…

Пакуль сцягвалі трупы, ён гарцаваў па пажухлым полі, толькі пыл курэў з-пад капытоў мокрага каня — як дым. Затым вярнуўся, прыгладзіў узбітыя валасы (шапку згубіў) і загадаў: