Читать «Рускія народныя казкі» онлайн - страница 56

А дзеду і холадна і голадна.

«Давай пагляджу, чым мяне адарыў Паўночнік!»

Загадаў падаць вячэру, ды і віна заказаў. Выпіў чарку-другую і захмялеў, ведама, стаміўся. Кліча шынкара:

— Садзіся, гаспадар, і сваіх усіх пакліч, ды што ёсць у доме ядома падавай на стол! За ўсё разлічуся, страты не будзеш мець.

Гаспадар замітусіўся, нанасіў розных страў ды ўсялякіх напіткаў, паклікаў жонку ды дзяцей, і ўсе пачалі частавацца. П'юць, ядуць, а шынкару не церпіцца даведацца, якое дзіва ў дзеда ёсць. Усё новых і новых страў патрабуе, а чым будзе разлічвацца?

Цярпеў, цярпеў шынкар і кажа:

— Ну, добры чалавек, дзякуй за пачастунак, пара адпачываць. Заўтра ж рана, пэўна, пойдзеш — разлічымся за ўсё сёння.

Дзед дастаў з-за пазухі кашалёк-саматрас.

Страсянуў раз-другі — і пасыпалася серабро ды золата. Натрое, насыпаў блюда грошай:

— Бяры, гаспадар, усё тваё — у мяне гэтага дабра хопіць!

А гаспадар утаропіўся на дзеда, сядзіць моўчкі. Потым схапіў блюда, пачаў грошы рукамі перабіраць: грошы правільныя, золата ды серабро сапраўднае.

— Вось гэта дзіва!

Паваліўся госць спаць і заснуў моцным, непрабудным сном. Спіць, бяды над сабою не чуе, а бяда-злыбеда тут як тут.

Знайшоў шынкар гэтакі ж кашалёк і падмяніў дзедаў кашалёк-саматрас.

Назаўтра рана-раненька падхапіўся дзед і пайшоў дадому.

Дома толькі цераз парог пераступіў, выхапіў з-за пазухі кашалёк, паказвае:

— Не сварыся, баба, на гэты раз без падману! Падай хутчэй Лубянку — натрасу грошай, і ідзі на рынак, купляй што трэба.

Прынесла баба Лубянку, падставіла.

Страсянуў дзед кашалёк раз, другі — выпаў стары медны гузік, і больш нічога няма. Зноў пачаў трэсці кашалёк. Трос, трос — няма нічога.

Тут баба давай дзеда частаваць, чым пад руку трапілася. Б'е, а сама плача, прыгаворвае:

— Ах ты пустамеля, пустазвон, загубіў мяне, гаротніцу! Усё жыццё з табою прапакутавала, добрага дня не бачыла, а на старасці год і зусім розум страціў, з кожным днём усё дурнейшы робішся!

Біла-лупіла, пакуль Лубянка не рассыпалася, потым кінулася па качаргу.

А дзед — дай бог ногі. Выскачыў з хаты і бег, пакуль вёска з вачэй не схавалася. Спыніўся: «Ну куды цяпер падацца? Баба сварыцца ды б'ецца, а мне пасля такіх падманаў і на вочы ёй паказацца сорамна. Пакуль управы не знайду, дадому не вярнуся. Ці не падмяніў гэта часам шынкар абрус-самабор ды кашалёк-саматрас? Ці мо вецер Паўночнік пакеплівае? Пайду да свайго названага брата: шынкар, калі і падмяніў абрус ды кашалёк, усё роўна не прызнаецца».

Трэці раз пайшоў дзед да высокай гары.

Вецер Паўночнік якраз дома быў. Выйшаў ён з хаты і няветліва сустрэў названага брата:

— Я ўсё пра цябе ведаю. Зноў мяне не паслухаўся, наракай сам на сябе! На вось табе гэтую торбу і жыві сваім розумам. Калі будзе патрэба — страсяні торбу ды скажы толькі: «Двое з торбы!» — і пабачыш, што будзе. А цяпер бывай!

Нічога больш не сказаў Паўночнік, засвістаў, загігікаў, узвіўся пад хмары і паляцеў за трыдзевяць зямель, за трыдзевяць мораў.

Надзеў дзед торбу і паплёўся дадому. Ідзе і думае: «Някепска было б папіць, паесці! Давай хіба пагляджу, што за торба». Зняў торбу, страсянуў і кажа: