Читать «Шляхам жыцьця» онлайн - страница 88

У Піліпаўку

…Помню, ў Піліпаўку гэта было. Ой, спаганяў сьнег ахвоту! Долу, дарогі як ёсьць занясло; Гурбы, як горы, ля плоту. Страшную людзі цярпелі зіму: Дзіка мяцеліцы вылі, З трэскам марозы гасілі ў сьцяну, Птушак у лёце глушылі… Ночка над вёскай. Во ў хаце аднэй Курыцца дымна лучына. Месьціць хацінка са жменю людзей: Бацьку, матулю і сына. Бацька, сагнуўшысь, сядзіць за сталом; Блудны, прытухлыя вочы… Печку падпёршы схудалым плячом, Маці паціху хліпоча. Далей, ля сьценкі, палочак стаіць. Думкі бацькоў там аж млелі: Сын іх, Сымонка, тры дні ўжо ляжыць, Тры дні на Божай пасьцелі… З самых дзён малку Сымона свайго Так гадавалі, пясьцілі! Меці на старасьць падпору зь яго Думкі супольна раілі. Малец — як лялька, крапячы, як дуб, Прызыў падходзіў на лета, — Высах, як шчэпка, стаў ціхі, як слуп, — Песьня няпетая сьпета! Тры дні назад яшчэ з бацькам яны Шуркі у лесе стаўлялі: Гулка гудзелі там іх тапары, Елкі, асіны стагналі. Вечарам — дзіва! ні стуль і ні сьсюль, Зьлёг і ляжыць, як павала; Раілась маці ўжо ў многа бабуль, Зёлак усякіх давала. Дарма яна яму гэтак і сяк Піць-есьць нясе адначасьне: Дні свае лічыць збалелы бядак, Вось-вось часіна — загасьне. Ўжо не чакае сямейка дабра, Аж тут, як воляю боскай, Доктар адзін па дарозе з двара Ехаў, заехаў і ў вёску. Выслухаў, выстукаў хлопца кругом, Даў карталюшку на лекі; Ехаць да гораду кажа бацьком, Ехаць хутчэй да аптэкі! «Сын здароў будзе, як рыба ў вадзе, Толькі лякарства прывозьце!» — Кінуў старым так і з хаты ідзе, Дый толькі бачылі ў вёсцы… Мілі ж тры ў горад; тры мілі — ня сьмех! Конік худы — прыстаць можа; Тут яшчэ гэты нязьмераны сьнег, Ды ночка пусткай трывожа… Трудная рада: да раньня чакаць Хвораму лекаў прыйшлося. Бацька во сеў над сталом — ня йдзе спаць, Маці над сынам галосе. Ноч на аддых — адзін міг мужыку, Годам сыходзе — ў няшчасьці. Шмат іх, даўжэнькіх, ой, шмат на вяку, Як жа к сьвятлу тут папасьці?.. Час бег… Апошняя стухла зара. Неба бялее на ўсходзе. Ну, Сьцёпка! Ехаць і час, і пара, Годзе маркоціцца, годзе! З горада лекаў ты шмат навязеш, Сын твой як бачыш устане! Сільнай рукой пакіруе лямеш, Сьвісне касой на сьвітаньні! ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ …Выехаў Сьцёпка. Чуць-чуць стала днець. Конік малы, зацяганы. Сыпка дарога, сьлед значан ледзь-ледзь, Дзень хмураваты, вятраны… Ехаў, даехаў Сьцяпан наканец, Грош апасьледні пакінуў, Лекаў набраў — і ганда маладзец! Валіць дамоў, бедачына. Валіць… Піліпаўкай, ведама ўсім, Дню лік — гадзіна, ня болей. Выехаў з горада — цёмна зусім, З конікам сам ён у полі. З поўначы сівер наскочыў сухі, Сьнегам стаў кідаць зласьліва; Шум ад завеі панёсься глухі, Пеклам і неба, і ніва… Конік Сьцяпанаў нага за нагой Пхнецца ў сьнягу па калені; Пройдзе і стане, трасе галавой; Пугу штораз чуе меней. Пхнуўся, цягнуўся, — нарэшце, як стаў, Далей ні кроку — трасецца. Як яго Сьцёпка ні гнаў-паганяў, Хоць ты забі — ані зь мейсца! Шорах па целе Сьцяпана пайшоў Страшныя родзяцца думы Шмат яшчэ вёрстаў дабрацца дамоў. Грозяць сьняжаныя шумы. Што тут рабіць? Конь ня хоча вязьці, Дома сын лекаў чакае… Кінуць каня? Пехатою ісьці? Жаль, ды і ночка ж такая! Ўсё ж сын мілей! — Лезе з санак Сьцяпан. Крыжам дарогу зазначыў; Цяжка на сэрцы, у вочах туман, Боскага сьвету ня ўбачыш… «Будзь здароў, косю! Хоць жаль мне цябе, — Хворы Сымонка чакае!» — Так шапнуў Сьцёпка — і ў поле брыдзе, Ў гурбах чуць ногі зьмяняе. Шоў ён, шоў дружна, а дзе і куды Зьбіўся, і сам тут ня ведаў; Сілы слабелі ад хуткай хады; Думкі аб сыне йшлі сьледам. Сьцісьне лякарства за пазухай ён, Шэпча малітву да Бога, I, хоць ня першы раз гэткі нагон, Крадзецца ў сэрцы трывога: Што, калі зьняў абрыдны яго блуд? Як тады выйсьці у вёску? «Сядзь, адпачні, — штось яму шэпча тут, — Вось дзе, пад гэту бярозку!» «Праўда, — падумаў, — пара аддыхнуць, Многа прайшоў ты, нябожа!» Сеў і мацуецца, каб не заснуць, — Ведаў, што стацца тут можа… Зьвіўся клубочкам і ціха сядзіць; Лёгкасьць на сэрцы такая… Толькі мяцеліца вые, шуміць, Песьні яму напявае: «Сьпі, мой Сьцяпанка, дзіцятка маё, Я тут тваёю ўжо паняй! Гэткай пасьцелі ня меў за жыцьцё, Ў гэткай — і конь твой, і сані. Сына сьпяшыш ты, сьляпы, ратаваць? Ну, і нашто ж гэтак рвацца?! Лёгка ж табе было век гараваць, З мачыхай-доляй змагацца? Я ашчасьліўлю, мой братка, цябе, Ўбачышся быццам у небе; Гора, бяда не падойдзе к табе, Думаць ня трэба аб хлебе. Сьпі! Знаю, крыўды ня раз зазнаў ты, Братам ня быў між братамамі. Я пашкадую цябе, сіраты, Буду галубіць сьнягамі… Меў жа прыпынак ты зносны калі, Гонячы быт свой цыганскі? Я з гулкай песьняй: „Ай, люлі-люлі!“ Спраўлю начлег табе панскі. Скончу я песеньку-байку сваю, Зоры пачнуць усьміхацца, Будуць глядзець на спакойнасьць тваю, Будуць табой уцяшацца!..» Гэтак над сонным завея пяе, Гэтак яго калыхала; І, што ж вы скажаце, людзі мае? — Сьцепку навекі прыспала. ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ Зьбегла па гэтым дзён нешта са тры, Тры дні — а шмат даказалі: Ў Сьцёпкавай хаце удрух сталяры Дзьве дамавіны зьбівалі. Зь іх адну зьбілі для костак старых, Сына ў другую злажылі — I пахавалі па-божаму іх, Родных, навекі ў магіле. Сходзіўся ўдоўку пацешыць народ, Братнім слаўцом адзываўся: «Маеш адзін хоць расход і заход, Крыжам адным абышлася!»