Читать «Пастка для пярэваратня» онлайн - страница 22

Ён сеў, апусціў галаву. Выплыла з памяці, як расказвала маці пра асілка-велікана Гарыну. Тады каля цёплай печы сядзеў, слухаў, затаіўшы дыханне: «У адным сяле нарадзіўся хлапчук, якога назвалі Гарына. Рос Гарына хутчэй, чым трава на лузе вырастае. Стаў сапраўдным веліканам. Галавой даставаў да воблакаў, падарожнічаў з аднаго канца свету ў другі». — «А шмат трэба прайсці, каб трапіць з аднаго канца свету ў другі?» — запытаў ён у маці. Маці задумалася, а пасля сказала: «Трэба гэтулькі лапцяў знасіць, колькі за ўсё жыццё не зносіш. Ніхто таго не мог зрабіць, што Гарына. Камяні сціскаў — вада пырскала, горы пераносіў, волаты-дубы з карэннямі вырываў. А душа ў яго была добрая, дзіцячая. Нікому благога слова Гарына не сказаў, як мог, ад ворагаў абараняў. Баяліся яго ворагі, хаваліся». — «Дзе цяпер Гарына?» — пацікавіўся ў маці. «Чула, што ворагі сон-травою яго напаілі. Недзе спіць непрабудным сном», — сказала маці. «Няўжо ніколі не прачнецца?» — здзівіўся ён. «Прачнецца, — прагаварыла маці.— Зноў стане з аднаго канца свету ў другі хадзіць, людзей ад ворагаў бараніць, дабро рабіць».

Янка ніжэй апусціў галаву. «Вось каб цяпер Гарына прачнуўся! — падумаў.— Убачыў бы, што я ў яме, і выцягнуў бы. Калі ж ён прачнецца?»

На нейкую хвілінку ўявілася: на сунічнай паляне спіць Гарына, раскінуўшы рукі, а вакол ходзяць ворагі-крыжакі, шчэрацца. Радыя, што Гарына спіць.

Уздыхнуў. На руку капнула гарачая сляза. Гарыну шкадаваў? Ці сябе?

Янка доўга сядзеў, гледзячы на мутную кроплю-слязу. А пасля… Пасля нечый далёкі голас (ці не бацькаў?) быццам шапнуў: «Яначка, роспачы ніколі не паддавайся. Хоць не хоць, а вушы не апускай. Не сілай ухапі, а розумам, не скора, ды здорава».

Ён падскочыў. Хіба можна вушы апускаць? Чаму забыўся пра бацькаву навуку? «Не сілай ухапі, а розумам». Што ж зрабіць? Што прыдумаць? А калі пакрычаць? Трэба пакрычаць. Нехта пачуе, выцягне.

— О-го-го-о!.. — на ўсю сілу крыкнуў ён.

Цішыня. Нават сучок не трэснуў.

Яшчэ раз крыкнуў, набраўшы паветра:

— О-го-го-о…

Здаецца, там, наверсе, трэснуў сучок пад чыёйсьці нагою. Але, трэснуў. Нехта ідзе. Каб хоць не мінуў.

— Дапамажы-ы-це-э…

Ідзе, ледзь чутна ступае. Гэта не звер. Крок чалавека. Стаў. Чаму?

— Дапамажы-ы-це-э…

Стаіць. Чаму не йдзе? Чаму не ратуе? У галаве мільганула: «А калі гэта лясны бажок?»

Бажок… Лясны… Людзьмі пакрыўджаны…

Аднаго разу ён, Янка, убачыў, як маці вечарам вынесла з хаты міску тварагу і паставіла каля парога. Падбег да яе: «Чаму?» — «Калісьці ў нас было шмат бажкоў,— стала расказваць маці.— І з дрэва выразаныя, і з каменя вычасаныя. Яны стаялі не толькі ў вёсцы, але і ў кожнай хаце. Усе дагаджалі ім. Каб рыба лавілася, каб дзічына трапляла, каб карова малака давала, каб жыта каласіла. А пасля людзі прагналі іх, сталі аднаму верыць, які ў нашай хаце на покуце вісіць. Уцяклі бажкі ў лес, пакрыўдзіліся. Чуў, як іншы раз вецер за акном усходзіцца, на розныя галасы завые? Кажуць: гэта галодныя бажкі плачуць». — «Хочаш тварагом накарміць, каб не плакалі?» — скеміў ён. «Шкада іх», — уздыхнула маці.