Читать «Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак» онлайн - страница 75

Абед быў як абед, нудны, няшчыры. Даволі рана пачалася музыка. Ах, як я памятаю ўсе падрабязнасці гэтага вечара; памятаю, як ён прынёс скрыпку, адчыніў вечка, зняў вышытую яму дамай покрыўку, дастаў і стаў ладзіць. Памятаю, як жонка села з няшчыра-абыякавым выглядам, пад якім я бачыў, што яна хавала вялікую нерашучасць — нерашучасць пераважна перад сваім уменнем,— з няшчырым выглядам села за раяль, і пачаліся звычайныя lа на фартэпіяна, пічыката скрыпкі, устаноўка нот. Памятаю таксама, як яны зірнулі адно на аднаго, паглядзелі на гасцей і потым сказалі нешта адно аднаму, і пачалося. Яна ўзяла першы акорд. У яго зрабіўся сур’ёзны, строгі, сімпатычны твар, і, прыслухоўваючыся да сваіх гукаў, ён асцярожнымі пальцамі таргануў па струнах і адказаў раялю. I пачалося...

Ён спыніўся і некалькі разоў запар азваўся сваімі гукамі. Хацеў пачаць гаварыць, але засоп носам і зноў спыніўся.

— Яны ігралі Крэйцараву санату Бетховена. Ці ведаеце вы першае прэста? Ведаеце?! — выгукнуў ён.— У!.. Страшэнная рэч гэтая саната. Менавіта гэтая частка. I наогул страшная рэч музыка. Што гэта такое? Я не разумею. Што такое музыка? Што яна робіць? I навошта яна робіць тое, што яна робіць? Кажуць, музыка ўзвышае душу,— лухта, няпраўда! Яна дзейнічае, страшэнна дзейнічае, я кажу пра сябе, але зусім не ўзвышае душы. Яна ні ўзвышае, ні прыніжае душы, а толькі развярэджвае. Як вам сказаць? Музыка прымушае мяне забываць пра сябе, пра маё сапраўднае становішча, яна пераносіць мяне ў нейкае іншае, не сваё становішча: мне пад уплывам музыкі здаецца, што я адчуваю тое, чаго я, уласна, не адчуваю, што я разумею тое, чаго не разумею, што магу тое, чаго не магу. Я тлумачу гэта тым, што музыка дзейнічае, як пазяханне, як смех: мне спаць не хочацца, але я пазяхаю, пазіраючы на таго, хто пазяхае, смяяцца няма з чаго, але я смяюся, чуючы таго, хто смяецца.

Яна, музыка, адразу, непасрэдна пераносіць мяне ў той душэўны стан, у якім знаходзіўся той, хто пісаў музыку. Я зліваюся з ім душою і разам з ім пераношуся з аднаго стану ў другі, але навошта я гэта раблю, я не ведаю. Бо той, хто пісаў хоць бы Крэйцараву санату,— Бетховен, ён жа ведаў, чаго ён знаходзіўся ў такім стане,— гэты стан прывёў яго да пэўных учынкаў, і таму для яго гэты стан меў сэнс, а для мяне ніякага. I таму музыка толькі развярэджвае, не канчае. Ну, марш ваяўнічы сыграюць, салдаты пройдуць пад марш, і музыка дайшла; сыгралі танцавальную музыку, я патанцаваў, музыка дайшла; ну, праспявалі месу, я прычасціўся, таксама музыка дайшла, а то толькі злосць, а таго, што трэба рабіць у гэтае злосці,— няма. I таму музыка гэтак страшна, гэтак жахліва часам дзейнічае. У Кітаі музыка дзяржаўная справа. I гэта так і павінна быць. Хіба можна дапусціць, каб кожны, хто захоча, гіпнатызаваў бы адзін аднаго ці многіх і пасля б рабіў з імі што захацеў. I галоўнае, каб гэтым гіпнатызёрам быў першы ж амаральны чалавек.