Читать «Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак» онлайн - страница 31

— Так, у «Adrienne Lecouvreur».

Праскоўя Федараўна сказала, што яна асабліва прыгожая тым і тым. Дачка запярэчыла. Пачалася гаворка аб прыгажосці і рэальнасці яе ігры,— тая самая гаворка, якая заўжды бывае адна і тая ж.

У сярэдзіне размовы Федар Пятровіч зірнуў на Івана Ільіча і змоўк. Іншыя зірнулі і змоўклі. Іван Ільіч глядзеў бліскучымі вачмі перад сабою і, відаць, гневаўся на іх. Трэба было паправіць гэта, аднак паправіць ніяк нельга было. Трэба было як-небудзь парушыць гэтае маўчанне. Ніхто не адважваўся, і ўсім рабілася страшна, што раптам парушыцца неяк прыстойная хлусня, і ўсім стане зразумела тое, што ёсць. Ліза першая адважылася. Яна парушыла маўчанне. Яна хацела схаваць тое, што ўсе адчувалі, але прагаварылася.

— Аднак, калі ехаць, дык пара,— сказала яна, зірнуўшы на свой гадзіннік, бацькаў падарунак, і ледзь прыкметна, аб нечым значным, ім адным вядомым, усміхнулася маладому чалавеку і ўстала, зашамацеўшы сукенкаю.

Усе ўсталі, развіталіся і паехалі.

Калі яны выйшлі, Івану Ільічу здалося, што яму лягчэй: хлусні не было,— яна пайшла з імі, аднак боль астаўся. Усё той жа боль, усё той жа страх рабілі тое, што нішто не цяжэй, нішто не лягчэй. Усё горш.

Зноў пабегла хвіліна за хвілінаю, гадзіна за гадзінаю, усё тое ж, і ўсё няма канца, і ўсё больш страшны непазбежны канец.

— Так, пашліце Гарасіма,— адказаў ён на запытанне Пятра.

IX

Позна ўночы вярнулася жонка. Яна зайшла на дыбачках, але ён пачуў яе: расплюшчыў вочы і тут жа заплюшчыў зноў. Яна хацела адправіць Гарасіма і сама сядзець з ім. Ён расплюшчыў вочы і сказаў:

— Не. Ідзі.

— Ты вельмі пакутуеш?

— Усё адно.

— Прымі опіум.

Ён згадзіўся і выпіў. Яна пайшла.

Гадзін да трох ён знаходзіўся ў пакутлівым забыцці. Яму здавалася, што яго з болем засоўваюць кудысьці ў вузкі чорны мех і глыбокі, і ўсё далей прасоўваюць, і не могуць прасунуць. I гэта жахлівая для яго справа робіцца з пакутаю. I ён і баіцца, і хоча праваліцца туды, і супраціўляецца, і дапамагае. I вось раптам ён сарваўся і ўпаў, і ачуўся. Усё той жа Гарасім сядзіць у нагах на пасцелі, дрэмле спакойна, цярпліва. А ён ляжыць, паклаўшы яму на плечы худыя ногі ў панчохах; свечка тая ж з абажурам, і той жа несціханы боль.

— Ідзі, Гарасім,— прашаптаў ён.

— Нічога, пасяджу.

— Не, ідзі.

Ён зняў ногі, лёг бокам на руку, і яму стала шкада сябе. Ён пачакаў толькі таго, каб Гарасім выйшаў у суседні пакой, і не стаў болей стрымлівацца і заплакаў, як дзіця. Ён плакаў праз сваю бездапаможнасць, праз сваю жахлівую адзіноту, праз людскую жорсткасць, праз жорсткасць бога, праз адсутнасць бога.

«Навошта ты ўсё гэта зрабіў? Навошта прывёў мяне сюды? За што, за што гэтак мучыш мяне?..»

Ён і не чакаў адказу і плакаў аб тым, што няма і не можа быць адказу. Боль зноў узмацніўся, але ён не варушыўся, не клікаў. Ён казаў сабе: «Ну яшчэ, ну бі! Але за што? Што я табе зрабіў, за што?»

Потым ён аціх, перастаў не толькі плакаць, перастаў дыхаць і ўвесь насцярожыўся: як быццам ён прыслухоўваўся не да голасу, які гаварыў гукамі, а да голасу душы, да ходу думак, які ўзнімаўся ў ім.