Апошняя ноч над зямлёю. Каля мяне, як цень, Праходзіць да вадапою Вольны лясны алень. Заўтра нічога не будзе. Ляжу ў яры ля ракі. Куляю срэбнаю ў грудзі Звалілі мяне паюкі. У полі абшар шырокі, А тут і вільгаць, і цень. Няма прасторы для вока... Лісце аб'еш, алень! Біўся з панамі нямала, На ўсіх наганяючы жах, Часамі - і без кінжала, З адною злосцю ў руках. Дабрацца б да родных межаў, Пабачыць бы новы дзень... Дай глянуць на свет бязмежны, Лісце аб'еш, алень! Мне ж не зламаць рукамі, Я ж не магу стаяць, А там на гары, за кустамі, Родная хата мая... Сястра сядзіць пад калінай, Абляпілі "маскалікі" пень... Зрабі прасвет у галінах, Лісце аб'еш, алень! Каб хату пабачыць бедную І неба, дзе бусел ляціць, Каб могілкі мог я ўгледзець, Дзе маці мая ляжыць. Пад мядовыя гівала гукі, Патаемны крык леляка Склала каравыя рукі, Чакаючы з пушчы сынка. Апоўдзень над тымі капцамі Сыта бубніць авадзень... Зламай крушыну рагамі! Лісце аб'еш, алень! Знімі мяккімі губамі Пярсцёнак з рукі маёй. Там, пад старымі дубамі, Хата пад новай страхой... Ад пана адбіў дзяўчыну, Ад пана на белым кані... Схавалі мяне яліны, Хмыз, лесавыя пні. А ў сэрца другі ёй убіўся, Пакорлівы, добры, святы. Я бачыў і адступіўся, - Што возьмеш з авечак ты? Зрабіў я, што пан у іх новы (Й таго "Кабыздохам" завуць), Дапамог канём і каровай, Няхай сабе ў міры жывуць... Пярсцёнак жанчыне ў маністах Аддай і пра смерць не крычы. Хай будзе сумленне чыстым! Хай спіць спакойна ўначы! Цяпер і маніць не трэба, Як слабасць да сэрца дайшла: Больш солі, больш хлеба, больш неба Патрэбна яна была. І толькі волі вялікай Я б за яе не аддаў... Зацкаваны... Магутны... Дзікі... Як я яе кахаў! Пабачыць бы любыя вочы, Пакуль не пакрыў мяне цень. Не абмінай! Варочай! Лісце... Аб'еш... Алень!
Машэка
Лісце алае засыпае роў, Пушчу чорную апавіў туман, Атачон з усіх чатырох бакоў Золкай восенню мой лясны будан. Стогнуць пад дажджом старчакі альхі, І ў будан з дрыгвы плыве золь-зіма, - Ў ім карэнні - столь, ложак - ліст сухі, Ні агню няма, ні святла няма. Ад усіх я ўцёк, ад усіх я збег, Буйным воласам да калень зарос. Годы стаялі, быццам белы снег. Горы панскіх цел мой Дняпро панёс. Нішчу я паноў, замкі іх палю, Я ламаю іх векавы бізун, Помшчу за маю бедную зямлю, За яе жальбу, за яе слязу, За тваю красу, за маю любоў, Што ў пакоях іх кветкай адцвіла... Дзікі вецер гне раць сівых дубоў. Ночка нас з нажом, як братоў, звяла... Я стаю, як корч, ў воўчай скуры ўвесь, Зліўся з дрэвамі і гляджу на шлях, Цёмны я увесь, цёмны голы лес, Толькі два агні свецяцца ў вачах. Конскі тупат... Там... Бегма ў гушчыню... Затрашчаць у ноч пад нагой лаўжы. З дзікім свістам я коні супыню, І спячэцца пан на маім нажы. Ранкам на абрыў выцягну яго І скажу рацэ, што бушуе тут: "Ты прымі, Дняпро, ворага майго, Змый з маёй зямлі гэты панскі бруд". Лісце алае засыпае роў. Пушчу чорную апавіў туман, Атачон з усіх чатырох бакоў Золкай восенню мой лясны будан.
