Читать «Дзярлiвая птушка (Гараватка - 1) (на белорусском языке)» онлайн - страница 126

Пагроза новае вайны вось ужо якi год вiсела над Эўропай. Дрэнныя весткi даходзiлi й да лiтоўскiх палiтыканаў. Мала хто спадзяваўся, што зьмена аднаго чужога ладу iншым, калi такая будзе, прынясе яму лепшую будучыню. Адылi не пасьпеў 1939 год як сьлед у пух абрасьцi, вымяркавалi людзi, што быў ён больш трывожным i пагрозьлiвым, чымся ўсе ранейшыя.

На лаўцы пад Пятуховай клецяй, на вясковых прызбах i пад саламянымi стрэхамi з вуснаў у вусны перадавалася цяжарнае жахам слова: вайна. Спачатку рэдка, яно зь бегам часу ўсё сьмялей i часьцей выплывала ў гутарках i наапошку пачало выцiскаць на апошнi плян тэму й турботы пра зямлю. Людзi цяпер або зусiм у гаворцы запiналiся, або гаварылi з паднечаньнем, у якiм адчувалася няпэўнасьць i боязь. Хмарылiся барознамi веку аздобленыя сялянскiя твары. Старэйшым ня трэба было фантазii: добра запамяталi жахi мiнулае вайны. Дзецi-ж распытвалi старэйшых, у Гараватцы й на ўзьлесьсi ля гасьцiнцу знаходзiлi старую йржавую амунiцыю. Для малечы была яна прадметам забаваў. Выцягвалi з набояў кулi, сушылi порах, нанава "закаркоўвалi", дый стралялi, цi то паклаўшы ў вогнiшча, цi наладзiўшы якое прымiтыўнае прыладзьдзе наводля стрэльбы. Будзе вайна - думаў каторы нямыцька - дык будзе больш набояў, можна будзе пазабаўляцца. Запраўднага характару вайны дзецi не маглi ведаць.

Весткi з шырокага сьвету, што прыляталi ў лiтоўскiя начоўкi, часта былi ўжо iншымi сфальшаваныя, надзьмутыя або паменшаныя. Дзяржаўны прапагандовы апарат прапускаў iх праз сваё бюракратычнае сiта. Людзi шмат чаго даведвалiся ад Жыдоў, якiя, вядома-ж, заўсёды й усё ведалi, многа чаго гаварылi сваiм найбольшым дабрадзеям, дый то пад вялiкiм сакрэтам. У тых вестках найбольш фiгураваў "немiц". Гэта лiтоўскiм людзям таксама здавалася нармалёвым. Чаму-ж не? I раней, калi дзе што важнае пачыналася, дык "немiц" там быў першы.

Многа было гамонкi пра нейкi "калiдор", а з другога пра "плашч iз гузiкамi". Палякi гарачылiся й крычэлi, што моцна й непарушна стаяць будуць у гэным калiдоры, ды нiякаму Немцу не аддадуць анiводнага гузiка з таго "плашча". Лiтоўскiм сялянам да таго "калiдору" й "плашча" столькi справы было, колькi курцу да соскi. Аднаго баялiся, што Немцы схопяць Палякаў загрудкi, дык гэтыя астатнiя iх, Богу духа вiнаватых, могуць на помач паклiкаць. А навошта iм свае парэпаныя цi падэшвай ад працы аброслыя пальцы ў гэнай катавасii мачаць?

Прыйшла й мiнула вясна, надбегла лета. Адно другую паганялi гаспадарскiя працы. Рана ўставалi на ногi сяляне, сачылi ўзыходзячае з-за балота чырвонае сонца, штодзённа вiталiся з Архiпам на Гараватцы, позiркам дбайлiвых сем'янiнаў кiдалi на Захарукову бусьлянку, што на лiпе, варажылi цi бусьлiха яйкi ўжо пачала грэць ды калi бусьляняты, зь яйкаў вылупiўшыся, шыi й ногi свае выпрастаюць. Пазiралi на каралевы-сосны на могiлках, пацелi на палёх i на сенажацях, горбiлiся й натужвалi сiлы ў суседнiх паноў i асаднiкоў. Зямля аддавала цяпер людзям шчодрыя й скупыя плёны. Трэба было iх сабраць, i не ставала часу на тое, каб думаць, дзе й у каго хто якi калiдор думае адбiраць. Вечаровая дзiцячая гамана пяшчотна казытала вушы бацькоў i матак, што спрацаванымi варочалiся дахаты пасьля даўгога летняга дня. Усё, здавалася, было пастараму. Але як доўга? Што нясе заўтрашнi, пасьлязаўтрашнi дзень?