Читать «Анталёгія сучаснага беларускага мысьленьня» онлайн - страница 20

Княства як этнадзяржаўнае ўтварэньне ёсьць пачатковым элемэнтам нацыяўтваральнага працэсу. Такая ягоная роля абумоўлена перадусім тым, што тут упершыню ўзьнікае даволі добра акрэсьленая сыстэма гіерархічных сувязяў, больш складаная й больш разгалінаваная. Упершыню вызначаецца інтэгральная роля гарадоў, значэньне якіх у нацыятворным працэсе будзе ўвесь час узрастаць. Дзякуючы пашырэньню інтэграцыйных сувязяў (горад якраз і ёсьць тым месцам, дзе адбываецца абмен і дзе “разбудоўваюцца” самыя розныя сувязі) узьнікае якасна новая сыстэма камунікацыі — пісьмовы тэкст. Цікава адзначыць, што пісьмовы тэкст ёсць перадусім хронікай (летапісам); гэта новая іпастась хранатыпу дадзенага этнасу ці нейкай ягонай часткі. Толькі на гэты раз хранатып аказваецца разамкнёным: ад цыклічнай мадэлі свайго існаваньня этнас пераходзіць да часава-лінейнай мадэлі гістарычнага спраўджваньня й самазацьвярджэньня.

Істотным момантам зьяўляецца тут тое, што этнас ці нейкая ягоная значная частка ўступае ў пэрыяд узаемастасункаў зь іншымі этнасамі ці часткамі гэтых іншых этнасаў — ува ўзаемастасункі часта варожыя, пра што й сьведчаць летапісы.

Сэнс гэтых узаемастасункаў — у гістарычным самасьцьверджаньні этнасу й будучай нацыі. Гэта гераічны пэрыяд у гісторыі ўзьнікненьня нацыяў, які зазвычай авеяны рамантыкай доблесьці й велічы. У пэўнай меры можна сьцьвярджаць, што нацыя пачынае ўсьведамляць сябе ў гістарычна адметных асобах, зь якімі зьвязаныя найбольш істотныя моманты ейнай першапачатковай гісторыі.

Працэс умацаваньня нацыі зазвычай працякае ў дзяржаўна-эканамічных формах, якія творацца ёй самой. Зьмест гэтых працэсаў палягае ва ўсё большай інтэграцыі нацыі, ва ўшчыльненьні сувязяў, інтэнсыфікацыі абменных працэсаў, у сацыяльнай стратыфікацыі нацыянальнага грамадзтва й адначасна — у больш ці менш жорсткай ягонай гіерархізацыі. Але ўсё гэта тычыцца толькі моманту фізычнага нараджэньня й існаваньня нацыянальнага ўтварэньня.

Сапраўднае ж, не фізычнае, а духовае нараджэньне нацыі неабходна зьвязаць з узьнікненьнем Нацыянальнага тэксту й з творчымі асобамі, якія твораць гэты Тэкст.

Пад Нацыянальным тэкстам будзем разумець тут любую сэмантычную структуру, у якой адбіваецца хранатып, сьветапогляд, мэнталітэт і характар дадзенага народу (нацыі). Такім чынам, Нацыянальны тэкст утвараецца ня толькі паэтычнымі ці празаічнымі тэкстамі, але й музычнымі творамі, творамі жывапісу, архітэктуры й г.д. Нацыянальны тэкст ёсьць найвышэйшай праявай творчага нацыянальнага духу, крэатыўных здольнасьцяў нацыі. Ён утварае культурніцкую прастору жыцьцядзейнасьці нацыі. У ім жа акумулюецца творчы гістарычны, культурніцкі й сацыяльны досьвед нацыі; і ў кожнай сваёй новай генэрацыі нацыя мае магчымасьць самааднаўленьня праз прачытаньне гэтага Тэксту.

Адной з галоўных і першапачатковых функцыяў Нацыянальнага тэксту зьяўляецца сакралізацыя й асьвячэньне факту нараджэньня й існаваньня народу-нацыі, факту гістарычнай мэтазгоднасьці ягонага ўзьнікненьня й існаваньня. Сакралізацыя адбываецца перадусім праз акт стварэньня Нацыянальнага тэксту, што ўвідавочвае: нацыя валодае містычнай здольнасьцю творчасьці (крэатыўнасьці), якая надалей будзе разгортвацца ў здольнасьць тварыць Гісторыю.