Читать «Калiнiшын зяць (на белорусском языке)» онлайн

Чернышевич Аркадий

Калiнiшын зяць (на белорусском языке)

Аркадзь Чарнышэвiч

Калiнiшын зяць

I

Раман Хмыль прачнуўся за поўнач у бацькавай хаце. Прыснiлася нешта страшнае, незразумелае. Трызненне нейкае. Раман адчуў, што лоб яго аблiўся халодным потам, а сэрца гатова выскачыць з грудзей. Што гэта было? Раман напружыў памяць. Ага! Ён апынуўся на нейкай скале, высачэзнай i гладкай. Памкнуўся злезцi, але калi зiрнуў унiз, то ўбачыў бездань. Ад жаху Раман заплюшчыў вочы, i ў гэты момант нехта штурхнуў яго ў плечы. Ён азiрнуўся i ўбачыў невялiчкую дзяўчынку з кiрпатым носiкам i блiскучымi вочкамi. Ён пазнаў яе. Яна стаяла i смяялася.

Калi гэты сон паўстаў у памяцi, Рамана зноў ахапiў жах. Ён паспрабаваў крануцца i ледзь не паляцеў з ложка: малодшы брат сапхнуў яго на самы край. Раман сеў i ўспомнiў усё, што адбылося ўчора вечарам памiж iм, жонкай i цешчай.

Раман ажанiўся з Надзяй некалькi месяцаў назад. Надзя была стройная i прыгожая дзяўчына. Ён тады толькi што прыйшоў з армii. Убачыў яе i адразу закахаўся. Неўзабаве справiлi вяселле. Думаў тады Раман, што злавiў шчасце, што яму пашанцавала ў жыццi. Надзя скончыла школу, а далей вучыцца не паступiла. А каб паступiла, то хiба выйшла б яна за яго замуж! Не ведаў Раман, што Надзя i не думала куды-небудзь паступаць. У яе i яе мацi былi зусiм iншыя меркаваннi.

I вось ён зноў у бацькавай хаце. Нi халасцяк, нi жанаты. I ўспомнiлася ўсё да самых драбнiц.

II

Надзiну мацi Марылю ў наваколлi звалi Калiнiхай. Па мужу. Ён, праўда, зваўся не Калiна, а Болесь. Да трыццаць дзевятага года служыў панскiм леснiком i ганарыўся сваiм шляхецтвам i каталiцтвам. Калiнай яго дражнiлi за тое, што ён злавiў у лесе вясковага пастушка, якi зразаў на пугаўё калiну. "Паночак, дык ён жа калiну зрэзаў, - скардзiўся Болесь пану. - Цэлае дрэва зглумiў, гад". Пастушка аштрафавалi, хоць тое "дрэва" было таўшчынёю ў палец.

Загiнуў Калiна ў часе Айчыннай вайны ад партызанскай кулi. Тады Надзi iшоў пяты год. Калiнiха сама выгадавала дзвюх дачок. Хутар яе быў добры. Пры фашысцкiх акупантах трымала парабкаў i карысталася немалымi льготамi як удава палiцая. Парабкаў выбiрала маладых, дужых, каб не толькi днём, але i ноччу нечага былi варты, аднак трымала iх у руках, i нi адзiн не стаў яе мужам. Дзiвiлiся людзi: дробная, непрыгожая, няўдалая жанчына, пстрычкай забiць можна, а ў жыццi - люты драпежнiк. Калi ўчэпiцца ў што-небудзь, то не толькi рукамi, але i зубамi ўвап'ецца, як клешч, не адарвеш.

Так жыла Калiнiха i гора не ведала, пакуль не прыйшоў канец фашысцкай акупацыi. Мiнулася панства. Аднак яна не здалася. Абiвала парогi ўстаноў, плакала, галасiла, скардзiлася на сваё горкае ўдоўства, на мужа-нягоднiка, якi не ўмеў быць чалавекам. Здзекаваўся з яе, пакуль быў жывы, i праз што, праз якое яна павiнна пакутаваць. А ў яе ж малыя дзецi. Яна так уелася ў косцi раённаму начальству, што яе нарэшце пакiнулi ў спакоi, толькi хутар значна абрэзалi.

Калi арганiзаваўся калгас, яна ўступiла ў яго апошняй. Ад хутара засталася толькi хата з добрым садам. На работу яна выходзiла кожны дзень i нiколi не вярталася дамоў з пустымi рукамi. Былi ў яе i iншыя заробкi. Начныя. Вакол хутара калгасныя палi: збажына, бульба, канюшына. Калiнiха не грэбавала нiчым. Брала не памногу. Навучыла i дачок. I трэба сказаць, што яны так налаўчылiся ў гэтай справе, што не мiналi нiчога, што трапляла пад рукi. Асаблiва малодшая, Надзя. Гэта было такое пранырлiвае дзяўчо, што магло з-пад курыцы яйкi ўкрасцi. I рабiла гэта так хораша i лоўка, што нiхто не мог i падумаць пра яе дрэннага. Прыгожая, сцiплая, з мiлымi вочкамi, якiя заўсёды глядзелi пад ногi, яна нагадвала ляльку. "Не, гэта не Калiнiшына дачка", - думаў кожны, хто яе бачыў.