Читать «Змагарныя дарогi (на белорусском языке)» онлайн - страница 212

- Паводле нашага Эдзi, дык ён заслужыў.

- Эдзю маю ў... Пытаюся, як паводле цябе.

- Думаю, што гэта крайняе сьвiнства з боку Эдзi, вялiкая несправядлiвасьць. Шляхцюк даўно правакаваў i прасiў аплявухi. Але, ведаючы гэту псiну, цi можна было чаго iншага спадзявацца?

- Хлопцы нашы ўсе такой думкi, а палякi глядзяць па-рознаму. Можна выпадак ацэньваць з двух бакоў: як чыстую бойку - i ў даным выпадку Мыдлеўскага поўная вiна, бо ён першы на Дзежку скочыў, - або дашукоўвацца матываў i правакацыю разглядаць правакацыяй. Як нi вазьмi, якiм бокам нi абярнi, усяроўна кругом вiнаваты панок гэты. А Эдзё з поўнай сьведамасьцю судзiў аднабакова: прыпiсаў Дзежку ўсю вiну й знайшоў матывы ў нейкiм гiтлераўскiм выхаваньнi й "бздурах". Вось дык судзьдзя, каб ты галавой налажыў! Гэта-ж проста зьнявага й аплявуха для нас, беларусаў. Гэта, братка, найбольш i балiць. Якi-б ён дурны, гэты сукiн сын, нi быў, але тут прызнаць выпадае, што ведае, дзе ўдарыць у балючае месца. Хутчэй за ўсё ён кiраваўся абшарнiцкай логiкай: я тут пан, а ты - хлоп, ня варты майго польскага пса. Правоў нiякiх не маеш i дзеля таго мусiш лiзаць ногi свайму пану й яму падпарадкоўвацца. Вось як усё гэта выглядае.

- I з гэтага ты надта зьдзiўлены?

- Прызнацца - так. Чалавек шмат чаго нядобрага ведаў i бачыў у палякаў, але спадзяваўся, што мо вайна зрабiла на iх нейкi дадатны ўплыў, навучыла чаго. Кажуць - дасканалiшся ў нядолi. Можа, яно не адносiцца да палякаў, а мо Эдзё - вынятак. Калi-ж яны ўсе такiя, тады трэба iх пашкадаваць, бо не скарысталi зь вялiкай гiстарычнай лекцыi.

- Ведаеш, я не фiлязоф i ня гiстарычны тэарэтык. Але тое-сёе ў гэтым разбiраюся. Успомнi дачыненьнi палякаў да беларусаў мiж гэтымi войнамi. Польскiя паны, дзякуючы сваiм iнтрыгам, дурной палiтыцы ў дачыненьнi падбiтых народаў i бяздарнай гаспадарцы, зруйнавалi ня толькi сваю "Карону", але й Вялiкае княства Лiтоўскае. Лагiчна вынiкала-б, што доўгая няволя пад Маскоўшчынай мусiла-б спрычынiцца да пераацэны iмi дагэтуляшнага шляху, знаходу памылак, канкрэтнага перабудаваньня палiтычнай псыхiкi вядучае клясы, пастаўленьня новых вехаў да лепшае будучынi. А яны - што? Гiстарычная лекцыя ня была засвоена. Адразу пасьля здабыцьця незалежнасьцi ў васямнаццатым годзе прагавiтыя панкi i iншая трухлядзь, кiруючыся абшарнiцка-рабаўнiчымi iнтарэсамi, узялiся абрабоўваць наш бедны сялянскi народ, адбiраць у яго апошнюю зямельку, школы, цэрквы й iншае. Iмкнулiся да поўнага зьнiшчэньня нашай апрычонасьцi, да асiмiляцыi. Ты, зрэшты, ведаеш, як было. Там вось i былi зародкi iхняга няшчасьця, новае вялiкае трагэдыi, якая адбывалася й цяпер адбываецца на нашых вачох. Мы, братка, не пазналi яшчэ добра палякаў цяпер, ня ведаем добра, якiя ўплывы зрабiла на iх вайна. Прытым заўваж, што маем тут справу зь мiлiтарыстамi. Ня трэба забывацца, што пасьля першай вайны якраз легiянеры-пiлсудчыкi былi тымi асаднiкамi, што прыехалi ў Беларусь i паадбiралi ў нашых сялян найлепшую зямельку. Калi-б гэтай хэўры ўдалося адваяваць Польшчу хоць у перадваенных межах, дык нашы сяньняшнiя афiцэры былi-б заўтрашнiмi асаднiкамi. Такi Эдзё лавiў-бы беларускую рыбку й паляваў-бы на беларускiх зайцаў, а ты й я вывозiлi-б ягоны гной i гадавалi-б збожжа.