Читать «Чырвоная брама» онлайн - страница 19

Жартуючы, старога любiлi.

Мiж тым за вонкавай сялянскай шарачковасьцю ў настаўнiку жыў глыбока адукаваны мастак. Ён вучыўся ў Парыжы, там скончыў мастацкую акадэмiю, якраз у самы росквiт постiмпрэсiянiзму, ведаў увесь заходне­еўрапейскi жывапiс i тут, у Львове, яго веды вызначалi шмат якiя напрамкi i методыкi выкладаньня мастацкiх навукаў. Праўда, каменьня ў ягоны бок ляцела шмат. У той час кiруючая iдэалогiя змагалася з заходнееўрапейскiмi ўплывамi, з iмпрэсiянiстамi, якiх ён любiў, i тое каменьне кiдалi цi ня ўсе, хто хацеў выслужыцца перад уладамi. А ён i не апраўд­ваўся нi перад кiм. Хiба тады не маўчаў, калi ў бойку ўвязвалiся студэнты.

Тыя, хто папярэднюю навуку прайшоў у Кiеве цi Харкаве, Маскве цi Ле­нiнградзе, даводзiлi, як там вучылi:

— У мастацтве ўсё павiнна быць як у жыцьцi. Мастацтва — гэта праўда жыцьця.

Ён слухаў, iранiчна ўсьмiхаўся i казаў:

— Мiстецтво це не е життя, мiстецтво це требо придумать, алэ придумать требо так, що б було бiльш переконавчо, як саме життя.

Аднойчы ўвосень, найсамай залатой парою, Бакшай прывёў студэнтаў у Стрыйскi парк пiсаць тое золата. Усе разышлiся, кожны — шукаючы матыўчык да душы, а Гаўрыла надумаў падпiльнаваць, што будзе пiсаць Бакшай i пiсаць тое самае. Прафесар доўга не выбiраў. Вытрас са свае рагожкi фарбы, палiтру, пэндзлi, расклаўся на вялiзным каменi i хуценька пачаў накiдваць на кардонку кашлаты клён. Праз нейкi час да яго неўпрыкмет, з-за спiны, падышоў Гаўрыла i зьдзiвiўся: клён у натуры стаяў зялёны, там-сям крануты чырвонай охрай, а стары ляпiў фiялетавай. Ня бачыў у натуры колер? Тут i варухнулася каварная думка: сёньня я табе, дзед, дакажу, як трэба бачыць i тон, i колер. Паставiў эцюднiк за сьпiною ў Бакшая i весела, нiбы ўжо ўзяў верх над прафесарам, пачаў класьцi фарбы, i чым далей, тым сьмялей. Клаў ды паглядаў старому пад руку: а можа, перакрые фiялетавую iншым колерам? Не, iншым ня крыў. Напiсалi, кожны сваё i кожны па-свойму, спакавалi эцюднiкi, вярнулiся ў iнстытуцкую майстэрню. Ну, кажа, паказвайце, хто што зрабiў. Усе выставiлi эцюды, паставiў свой i Бакшай. Гаўрыла як глянуў на яго i на сваю работы — жахнуўся. Зялёныя ды чырвоныя колеры, якiя бачыў у натуры, пажухлi, клён выглядаў цьмяным, агнём, што быў у парку, не гарэў, а ў Бакшая стаяў жывы, што нi мазок — драбок агню, кожную сьветлую плямку вылучаў мазочак фiялетавай.

То быў яшчэ адзiн урок старога майстра: фарба — ня глiна, не зямлi нашлёпак, у ёй i колер, i ня толькi, яшчэ сьвятло, у прыродзе на адкрытым паветры i ў майстэрнi яна не аднаго тону, i гэта, мастак, помнi, як пiшаш, ведай, якая з якою ў суседстве загараецца, а якая ля якой гасьне. Гаўрыла ня ведаў, куды са сваiм эцюдам схавацца ад вачэй Бакшая. Адно супакойвала, што не сказаў нiкому, як хацеў павучыць жывапiсу прафесара.

Быў i яшчэ дзень, калi Бакшай прывёз студэнтаў да сябе ў горы. Знайшлi там маляўнiчы куточак, расклалiся. Пiсаў Бакшай, пiсаў Гаўрыла. Прафесар падышоў, паглядзеў, што ён робiць, i цiха, каб нiхто ня чуў, параiў: