Читать «Партрэт шкла» онлайн - страница 5
Сяргей Кавалёў
НУЛЯВАЯ КАТЭГОРЫЯ
пачаў свой зборнік Леанід Галубовіч, i гэтыя радкі паўтарылі за ім вусна i пісьмова шматлікія паэты, празаікі, крытыкі.
Прыслухоўваемся да дыскусіі на старонках маскоўскіх часопісаў i газет пра ўвядзенне рэальнай самаакупнасці кніжнай прадукцыі, пра вызначэнне накладу кнігі выключна попытам на гэтую кнігу, пра ўвядзенне пасляпродажнага ганарару, спробных накладаў i спробных выданняў коштам аўтара. Каб зразумець, чым сталіся б гэтыя добрыя выдавецкія пераўтварэнні для нашай літаратуры, дастаткова зазірнуць у папулярныя зараз аддзелы кнігаабмену: сярод тысяч назваў рускай i замежнай літаратуры вы, у лепшым выпадку, убачыце некалькі кніг Васіля Быкава i Уладзіміра Караткевіча ў перакладзе на рускую мову.
Прычын гэткага крызіснага становішча літаратуры шмат, але галоўнай з ix з'яўляецца ўсё ж не прычына ўнутрылітаратурная, а занядбанае становішча беларускай мовы ў палітычным, эканамічным i культурным жыцці рэспублікі.
Узаемаадносіны паміж пісьменнікамі, выдавецтвамі i кнігагандлем напоўнены супярэчнасцямі, непаразуменнямі, узаемнымі крыўдамі. Безумоўна, кнігагандаль працуе далёка не так, як хацелася б, няма належнай прапаганды i рэкламы беларускай літаратуры, але бачыць усе беды толькі ў недасканалай працы кнігагандлю — было б занадта спрошчана i неразумна. Бо рабіць шырокую рэкламу ўсёй без абмежаванняў літаратурнай прадукцыі, запэўніваць чытача ў высокім мастацкім узроўні ўсіх без выключэння пазіцый тэматычнага плана — маральнае злачынства i канчатковы падрыў чытачовага даверу. Кніга не можа быць толькі таварам, i рэклама кнігі не можа быць чыста камерцыйнай, як рэклама гадзіннікаў, але не можа быць i дырэктыўнай, афіцыйнай, бо да мастацкага твора не прымацуеш дзяржаўны Знак якасці i няма, на шчасце, афіцыйнай экспертнай камісіі для ацэнкі якасці паэм i раманаў.
Горш за ўсе тое, што мы разважаем пра чытача абагульненага, уяўнага i не практыкуем даследаванняў, апытанняў, анкетавання чытачоў рэальных, канкрэтных. Гэта адлюстроўваецца i ў творчасці. Пагартаўшы зборнікі многіх нашых паэтаў, адчуваеш нейкую ix невыразную, стандартную арыентацыю на ўмоўна-абагульненыя «масы», «народ»; такой безаблічнай «народнасцю» прасякнуты не толькі творы, але выступленні i выказванні ў друку, такой безаблічнай «народнасцю» апраўдваецца падчас нізкі інтэлектуальны ўзровень твора, поўная няўвага да пошукаў формы i новых сродкаў выразнасці.
У свой час Аляксандр Межыраў сказаў, што паэзію чытае толькі 1% з тых, хто ўвогуле хоць нешта чытае. Які ж працэнт гэтага працэнта чытае беларускую паэзію?
«Паэзію чытае ў асноўным моладзь, пераважна студэнцтва», —сказаў аднойчы Пімен Панчанка, народны паэт Беларусі...
У апошняе дзесяцігоддзе намаганнямі Таварыства кнігалюбаў, якое, па сутнасці, займаецца размеркаваннем дэфіцытнай літаратуры, з дапамогай тых жа «Свободных и целевых книгообменов» з ix дакладнай ранжыроўкай на катэгорыі створана жорсткая іерархія кніжных каштоўнасцей i мэтанакіраваная арыентацыя чытача на гэтую іерархію. Калі раней «сярэднеабагульнены» чытач заходзіў у кнігарню i немэтанакіравана выбіраў сабе кнігі калі не па аўтарах, дык хоць па тэмах — пра вайну, пра каханне, пра вёску, i ў межах гэтага «пра» трапляліся кнігі i на беларускай мове, то зараз ён арыентаваны на дэфіцыт i пяць катэгорый, у якія не ўваходзяць, зразумела, ні Янка Купала, ні Кузьма Чорны, ні Іван Мележ.
