Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 57

Антыбальшавіцкае паўстаньне на Случчыне ўспамагаў зброяй і амуніцыяй польскі армейскі штаб у Баранавічах; на Палесьсі праводзіў свае ваенныя апэрацыі генэрал Станіслаў Булак-Балаховіч, таксама не без прыхільнай падтрымкі Юзэфа Пілсудскага. Аднак, ці ў Бэльвэдэры ўсур’ёз pазьлічвалі на нейкія трывалыя рэзультаты тых акцыяў, ці ўсяго толькі на часовы іх дывэрсійны ўжытак? Не засталіся ў даўгу й саветы, закідаючы ў польскі тыл, у палескія й прынёманскія пушчы, групы беларускіх інсургентаў, пакуль у 1923 годзе не ўмяшалася Масква, даўшы загад спыніць узброеную правакацыю, якая магла ж давесьці да разьні й небясьпечнага для галоднай Расеі выбуху другой вайны з Польшчаю. Так паслужыліся беларусамі камуністы. А як спатрэбіліся яны ковенскай Летуве? Вельмі падобным чынам. Як інструмэнт для барацьбы за яе інтарэсы. У той час у Коўне была прыдумана ідэя гэтак званай Вялікай Літвы, у рамках якой заходнебеларускія воласьці атрымалі б шырокую культурна-палітычную аўтаномію. Утопія і савецкай, і летувіскай канцэпцыяў адарваць ад Польшчы яе „Крэсы” была і ў тую эпоху дастаткова ясная кожнаму думаючаму; Варшава дамаглася, чаго хацела, не рацыямі альбо аргумэнтамі, але сваімі шматлікімі штыхамі ды карабінамі. Дзяржаўныя мэты вызначылі кулямёты.

Не агентурная, але сапраўды нацыянальная думка высьпявала ў Беларускім Клюбе парлямэнту Рэчы Паспалітай. Рабілася ў ім стаўка на аўтаномію са сталіцаю ў Вільні. Яе рэалістычнасьць хутка аказалася пад пытальным знакам у кантэксьце ўпартай нерэалізацыі Польшчай унутранай самастойнасьці ўкраінскай Галіччыны, хоць і афіцыйна абавязалася яна дзеля гэтага на эўрапейскім форуме, чаго дамагліся львоўскія палітькі ў прадстаўнічых ворганах Лігі Нацыяў.

Тупіковасьць беларускае карты ў міжнародным покэры завяршылася ліквідацыяй пралітоўскага Беларускага Цэнтру ды ягонай антыпольскай падпольшчыны на Віленшчыне з Гарадзеншчынаю. Гэтак жа заціхлі прапольскія сілы, сымбалем якіх стаў генэрал Станіслаў Булак-Балаховіч (здолеў ён сваіх вэтэранаў уладкаваць на працу, напрыклад, у лесапільнях Белавежы...) А пра аўтаномнасьць Заходняй Беларусі Браніслаў Тарашкевіч сказаў у польскім Сойме, што была гэта яго кароткачасовая наіўнасьць. Што было рабіць у такой безвыходнай сытуацыі? Зноў павярнуць свой позірк на Расею ды падпарадкаваны ёй Менск, што й здарылася. За гэта чарговы раз заплацяць страшэнную цану беларусы, але разам зь імі й палякі. Нічога няма дарма ў гісторыі (лішні раз пацьвердзілася гэта ў 1939 годзе, 17 верасьня).