Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 56

Арыентацыя на Польшчу канчаткова ўпала, а палянафілы кваліфікаваліся ў здраднікі справы.

Памылкі Варшавы выкарыстаў Ленін, якому — у адрозьненьне ад Пілсудскага — настолькі нескладана было манэўраваць, што меў ён у руках дыктатарскую ўладу й катэгарычна, шмат не тлумачачы, прымусіў бальшавіцкі цэнтар узяцца за будаваньне менавіта Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Даходзіла да кур’ёзаў: у гэтай падсавецкай нацыянальнай дзяржаве, асьцярожна абмежаванай да шасьці паветаў Менскай губэрні, беларусы былі пазбаўленыя якіх-колечы ўплываў; пару зь іх, з камуністычнай арыентацыяй, амаль не расстралялі! Тым ня менш, тая каньюнктурная акцыя паступова набыла сур’ёзны характар — узьніклі нацыянальныя вайсковыя фарміраваньні, а з грамадзкага жыцьця была выведзеная расейшчына. У сярэдзіне дваццатых гадоў пераяжджалі ў Менск беларускія эміграцыйныя дзеячы ды займалі нямалаважныя дзяржаўныя пасады; узьнікаў сапраўдны Беларускі Дом, да якога былі далучаныя: Гомельшчына, Магілёўшчына, Віцебшчына. Апавешчаная ў 1918 годзе Беларусь усё ж ня зьнікла цалкам з палітычнае мапы.

31. БССР

У пачатку вясны 1921 году Польшча падпісала ў Рызе мірны трактат з Савецкай Расеяй і Савецкай Украінай, на падставе якога была ўстаноўленая мяжа па Стоўпцы. Адбыўся падзел Беларусі, тэрыторыю якой раскалолі амаль напалову. У рыскіх перамовах, а працягнуліся яны каля пяці месяцаў, ад восені 1920 году, не прынялі ўдзелу ніякія беларускія прадстаўнікі: ні бальшавіцкай арыентацыі, ні тым болей дэмакратычнай. Украіну дзялілі прынамсі пры згодзе яе чырвонага ўраду; беларускае ж пытаньне нават і не пазначанае ў трактатных дакумэнтах (замест аховы правоў беларусаў, што апынуліся пад Польшчаю, гаварылася пра гарантыі расейскаму насельніцтву, украінскаму). Вось так былі патрактаваныя амбіцыі нашага народу, які захацеў быць сабою. Пад гэтым прысудам бачыцца й подпіс Леана Васілеўскага, будучага ў складзе польскай дзяржаўнай дэлегацыі. Знамянальная дэталь.

Польска-беларускія адносіны страцілі важную сваю рысу, менавіта, салідарнасьць у супраціве маскоўскаму імпэрыялізму. Гэтая зьява ўжо не аднавілася. Наадварот, пасьля трактату ў Рызе пашырыўся ў беларускіх элітах комплекс сірочасьці, здрады інтарэсам Беларусі з боку суседніх дзяржаваў, асабліва балюча адчувальны на лініі кантактаў з палякамі. Але важнейшым клопатам Варшаве ў той момант быў канфлікт зь Летувіскай Дзяржаваю за гэтак званы Віленскі Край; летувісам удалося дабіцца некаторай міжнароднай падтрымкі ў іхных прэтэнзіях на Вільню й цэлы рэгіён.

Стан дэфэтызму, альбо й роспачы ў асяродзьдзі палітычных беларусаў скончыўся ў 1922 годзе, калі ўзьнялася новая хваля актывізму. На савецкім баку заварушыліся ўлады вакол будаўніцтва Беларускай Рэспублікі, як прыгоднай між іншым у фікцыйнай ролі адной з заснавальніцаў СССР.

У Заходняй жа Беларусі адшумелі ўсенародныя выбары ў польскі парлямэнт, у выніку якіх сфармаваўся невялікі, але затое дынамічны дэпутацкі Беларускі Клюб, узначалены слаўным потым Браніславам Тарашкевічам. На сытуацыю паабапал стаўпцоўскага кардону ўсё яшчэ моцна ўплывала нядаўняе Слуцкае паўстаньне ў зазімак з дваццатага на дваццаць першы год, як і дзейнасьць Беларускага Цэнтру ў Вільні, які досыць удала разбудзіў заходнебеларускі партызанскі рух, хоць і зь відочнымі намаганьнямі ў ім бальшавіцкага Менску перахапіць ініцыятыву. Няўдача зь незалежнасьцю Беларускай Народнай Рэспублікі ў 1918 годзе — цалкам, зрэшты, зразумелая з пэрспэктывы сёньняшняга часу — спарадзіла вялікае замяшаньне, якое ў сваім крайнім выглядзе наглядалася менавіта ў першыя дваццатыя гады.