Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 4

У 1525 годзе Мікола Гусоўскі напісаў паэму Жыцьцё й подзьвігі сьвятога Гіяцынта, прысьвечаную кракаўскаму ваяводзе Хрыстафору з Шыдлоўца. У гэтым дыдактычным творы гаворыць пра глыбокі сэнс хрысьціянскай ахвярнасьці дзеля народу. Гусоўскі зьвяртае ўвагу на тое, што Польшча й Русь зьяднаныя сваімі славянскімі каранямі, што знакаміта ўсьведамляў сабе таксама сьвяты Гіяцынт, які дзейнічаў на гэтай тэрыторыі.

У выпадку Міколы Гусоўскага маем дачыненьне зь пісьменьнікам, які функцыянаваў адначасна ў абедзьвюх літаратурах — гэта значыць, прыналежаў ён таксама й польскай пісьмовасьці. Пачынаючы ад яго, такая творчая сытуацыя назіраецца штораз часьцей, і ня толькі зь беларускага боку, як пераканаемся падчас аналізаў бліжэйшых да нас эпохаў. У культуру Белай Русі — найчасьцей называнай тады Літвою, бо ад імя самой дзяржавы, Вялікага Княства Літоўскага — уваходзілі й палякі, прыкладам кажучы, народжаны мазаўшанін Сымон Будны, аўтар першай беларускай кніжкі (пра што пойдзе гутарка крыху далей).

Традыцыя беларуска-польскіх культурных узаемасувязяў мае больш чым паўтысячы гадоў. Знакаміты пачатак даў ёй вядомы летапісец Польскага Каралеўства Ян Длугаш, які ў сваёй векапомнай Гісторыі паслужыўся й Летапісцам вялікіх князёў літоўскіх — гэтым самым раньнім гістарычна-літаратурным помнікам старабеларускай мовы, узьніклым, праўдападобна, напрыканцы дваццатых гадоў XV стагодзьдзя ў Смаленску, у асяродзьдзі, набліжаным да мясцовага ўладыкі Герасіма, апалягета Вялікага Вітаўта. Іншы летапіс, гэтак званая Хроніка Быхаўца цалкам увайшла ў Хроніку польскую, літоўскую, жамойцкую і ўсяе Русі Мацея Стрыйкоўскага, імя якога мае істотнае значэньне ў аналах польскай культуры.

Пра што сьведчаць гэтыя факты? Інтэграцыя культур нашых двух суседніх старажытных народаў адбывалася як на плятформе палітычнага яднаньня, што выяўлялася ў імкненьні да фэдэрацыі дзяржаваў у адзін грамадзка-палітычны арганізм, гэтак і ў шырэйшым аспэкце — далучэньня да агульнаэўрапейскай цывілізацыі, якая прасьціралася памалу да сутокаў Дняпра й Прыпяці. Лёс Беларусі рабіўся тоесным зь лёсам Польшчы, што ў будучыні дакладна спраўдзілася. Беларусы, жадаючы сабе росквіту, не маглі не спаглядаць на Захад, туды, дзе жылося лепш і цікавей.

3. Рэнэсанс

Эўропа ў XVІ стагодзьдзі займала тэрыторыю толькі да ўсходніх рубяжоў тагачаснае Рэчы Паспалітае. Прыйшоўшы ад яе ў Беларусь адраджэнскі культурны рух, званы Рэнэсансам, ажывіў сьвецкую думку, прыдаючы ёй — нечуваны ад антычных часоў — размах. Дамінуючы рэлігійны сьветапогляд аднак настолькі быў укаранелым у паўсюднай сьвядомасьці, што славуты астраном Мікалай Капэрнік адважыўся апублікаваць друкам свае адкрыцьці толькі ў апошнія месяцы перад сьмерцю, у 1543 годзе (шэсьць кніг пад агульным загалоўкам Пра абарачэньне нябесных цел). За доказы, што Зямля круціцца вакол Сонца, пагражала пакутлівая канчына ў агнішчы, шчодра раскладзеным фанатыкамі са Сьвятое Інквізыцыі. Так загінула потым шмат прыхільнікаў ягонае тэорыі, і то ня ў цёмных барбарскіх краінах, але ў самой Італіі.