Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 30

Адказы на пастаўленыя пытаньні насоўваюцца самі. Пачаткі сучаснай нам беларускай літаратуры мелі будзіцельскі, а не эстэтычны характар. Яе не чыталі ні ў палацах, ні ў мяшчанскіх камяніцах. Мала таго, яна была пад паліцэйскай забаронаю расейскай адміністрацыі. Інтэлігент, які асьмельваўся ў культурным таварыстве выказацца па-беларуску, рызыкаваў, што будзе высьмяяным альбо апынецца пад тайным наглядам сышчыкаў.

Дудку беларускую складваў Францішак Багушэвіч прадумана. Цэліўся ён ёю ў найважнейшае для будучыні Беларусі, у тое, каб разварушыць індывідуальнасьць і грамадзянскае сумленьне селяніна, гэтак званага тутэйшага чалавека. На пачатку зборнічка зьмешчаны верш пад знамянальным загалоўкам Дурны мужык, як варона. Да гэтага матыву вернецца пасьля й сам Янка Купала. У творы Як праўды шукаюць капітальна паказаў закінутасьць вясковага быту, але не ў чачотаўскім сэнтымэнтальным спачуваньні, а з падказам не заставацца горшым ад іншых. Бог сіроты любіць, але долі не дае, — паўтарае Багушэвіч народную прыказку й выводзіць зь яе маралітэт: наша зямля, наша праца, наш хдеб, то й наша Айчына ўся! Апублікаваў тут і Хрэсьбіны Мацюка — горкі паэтычны аповяд аб тым, як з душы беларуса выбівалі ўласную годнасьць і самасьвядомасьць, перацягваючы яго на бок Расеі альбо адштурхоўваючы ў польскі бок. Каб не быў сабою! Польская літаратура й расейская за ХІХ стагодзьдзе вырасьлі ў магутныя зьявы культуры Эўропы. Выходзіла ў іх мноства кніжак; слаўныя літаратары жылі з творчай працы. Беларуская ж ледзь з духам прарастала паміж імі да сьвятла. Францішак Багушэвіч заклаў ёй трывалы фундамэнт.

18. Век

Паэты, тыя выдатнейшыя, рэдка дажываюць старасьці — яны выгараюць. Францішку Багушэвічу пашанцавала дацягнуць да шасьцідзесяці гадоў. Ва ўмовах кансьпіраваньня беларускай творчасьці, наўрад ці ведаў ён, што ў тым жа яго Віленскім Краі зазьзяла й згасла заўчасна паэтычная зорка Адама Гурыновіча, які адышоў з гэтага сьвету яшчэ юнаком, у студэнцкім узросьце, заразіўшыся чорнай воспаю ў турме Петрапаўлаўскай крэпасьці, куды папаў за нелегальшчыну. Як і Францішак Багушэвіч, пісаў ён таксама й на польскай мове, але самыя дасканалыя творы атрымаліся на роднай. Ня меў магчымасьці публікаваць іх, быў замалады на знаёмствы, і таму ведаем іх мала, столькі, колькі шчасьліва ўцалела пасьля арыштаў, рэвізіяў і сямейных нягодаў. Як і Ян Чачот, ішоў Адам Гурыновіч у літаратуру заварожаным народнымі песьнямі, фальклёрам. Гэта звычайны шлях культурнага й на-цыянальнага адраджэньня кожнага народу.