Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 12

У радзівілаўскім Нясьвіжы сфармаваўся літаратурны асяродак з удзелам згаданых пісьменьнікаў, які праіснаваў паўвеку; убачым у ім і Данеля Набароўскага, і Салямона Рысінскага, якога назавуць знаўцы самым вялікім песьняром Белай Русі, хоць карыстаўся ён выключна латыняй, але й перакладаў на яе творы са спадчыны Андрэя Рымшы.

Панэгірыкі ўяўляюць сабою спэцыфічную каштоўнасьць як пахвальнае пісаньне, каб спадабацца нейкаму вяльможу. Зьдзіўляе іхнае мноства якраз беларускамоўных, адрасаваных такім магнатам, як Сапегі, Агінскія, Хадкевічы, Валовічы ды іншыя. Характарызуюцца яны вялікай калярытнасьцю, як, дзеля прыкладу, На старожитныи клейноты их милостей княжат Окгинских и их милостей панов Воловичов Мялета Сматрыцкага:

Двоякіи, под гелмом еднаким, клейноты Знаменитыи ясне выражают цноты Двох презацных фамілій, в один дом злучоных, В славе, аж под самое небо вывышоных. Тут крест старожитного набоженства знаком И статечнои веры в трафунку вшеляком. Тут рада, тут ростропность местце свое мает И як на небе месяц з звездами сіает. Так ся тых преславныи домов блищат справы И высоким их станом годныи забавы. Тут стрелы преважную делность высведчают, Тут сличныи цнот огород реки поливают, Которыи вод живых здроем обфитуют И память з заплатою вечною готуют.

Надзвычай арыгінальна высьпявала літаратура гістарычнае Літвы. Адкрытая на ўсё добрае ды ў пастаянным кантакце са сьветам, квітнела яна ў шматмоўі, але зьяднаная пачуцьцём ліцьвінскасьці. Ніхто зь пішучых па-польску ці па-лацінску не называў сябе палякам. Былі аўтары таксама ўсходнеславянскага пісьмовага выразу — зацятыя ліцьвіны альбо русіны. Мова зьявілася крытэрыем роднасьці, калі ўзьнікла паняцьце нацыянальнасьці, якога тады яшчэ не было; сьвядомасьць вырашала назва дзяржавы, грамадзянінам-падданым якой нараджаўся чалавек. Выразна ілюструе гэта постаць вядомага астранома Мікалая Капэрніка: пачуваўся ён наскрось палякам, хоць ня надта разумеў па-польску, выгадаваны ў нямецкім асяродзьдзі Торуні, а пражыўшы сярод лацінскага духавенства ў неславянскіх гарадох колішняй Варміі, у прыбалтыйскай паласе Рэчы Паспалітай. У тую эпоху на ўсё глядзелася прасьцей.

8. Заняпад

Выдатным паэтам XVII стагодзьдзя ў Рэчы Паспалітай ды на славянскім Усходзе быў Сімяон Полацкі; сапраўднае яго імя й прозьвішча: Самуіл Пятроўскі-Сітняновіч.

Нарадзіўся ён празь век пасьля кніг Францішка Скарыны й Міколы Гусоўскага, а дакладна, як быццам у сотую гадавіну найпершае рэдакцыі Статута Вялікага Княства Літоўскага, гэта значыць, у 1629 годзе, праўдападобна, у тым жа „слаўным месьце Полацкім”, як пісаў вялікі Скарыніч. І паходзіў з такіх жа заможных мяшчанаў. Грунтоўна адукаваны — між іншым у Віленскай Акадэміі — на дваццаць сёмым годзе жыцьця стаў праваслаўным манахам і настаўнічаў у брацкай школе. Творча займацца пачаў, будучы дзевятнаццацігадовым юнаком, каля 1648 году. З чым згадваецца ў нашай памяці гэтая дата?