Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 10

Затым — царкоўная вунія ў Берасьці ў 1596 годзе была ўжо простым наступствам і зьявілася праз пакаленьне ад тае люблінскае міждзяржаўнае карпарацыі.

У старабеларускай літаратуры знаходзім зоркага сьведку тых падзеяў, палітыка й літаратара Хведара Еўлашоўскага. Захаваліся ад яго занатоўкі, названыя дыярыюшам альбо дзёньнікам. Гэты дакумэнт нашае пісьмовасьці цікавы найперш тым, што напісаны ён беларуска-польскім жаргонам, які адлюстроўвае тагачасную культуру мовы літоўскай эліты. Еўлашоўскі жыў і дзейнічаў на Наваградчыне, у самым цэнтры роднай стыхіі. Дасьледнікі ягонае творчасьці налічылі каля чатырохсот розных палянізмаў у слоўнікавым складзе. Большасьць зь іх паўтараецца таксама ў іншых аўтараў, што сьведчыць аб некаторай нарматыўнасьці гэтых запазычаньняў у тагачасным пісьме. Вось яны, для прыкладу: едэнасты замест адзінаццаты, зэмдляць замест абамлець, іздэбка замест хатка, одэрваць замест адлучыць, пэлны замест поўны, тэн замест той, ленкаць замест палохацца, рэнка замест рука, тысянца замест тысячы, вятр замест вецер, вяра замест вера, прыврацаць замест вяртаць; цо замест што, і да гэтага падобнае. Наўрад, ці Еўлашоўскі адчуваў макаранічнасьць сваіх тэкстаў. Амаль равесны яму паэт Ян Казімір Пашкевіч, несумненны патрыёт, зьмясьціў у адным з рукапісных сьпіскаў Статута Вялікага Княства Літоўскага свой, таксама, можна сказаць, паўпольскі верш:

Полска квитнет лациною, Литва квитнет русчизною. Без той в Полсце не пребудзеш, Без сей в Литве блазнем будзеш. Той лацина езык дает, Та без Руси не вытрвает. Ведзь же юж Русь, иж тва хвала По всем свете юж дойзрала. Весели ж се ты, Русине, Тва слава никгды не згине.

Што мы даведваемся з гэтых цытатаў? Моцныя ўплывы польскай культуры ў Беларусі пашыраліся ня ў выніку ўтварэньня Рэчы Паспалітай у той памятны 1569, у апагей Рэнэсансу, але яшчэ ў гаснучае Сярэднявечча. І другая важная канстатацыя: Літва, апынуўшыся ў арбіце эўрапейскага жыцьця, натуральным чынам, проста непазьбежна, пераймала духоўныя й матэрыяльныя здабыткі саюзнай зь ёю Польшчы, раней увайшоўшай у заходні сьвет. Падобную цану заплаціць у пятроўскі час і Расея, і то да такой крайнасьці, што нават ейныя паэты дрэнна размаўлялі па-расейску, а зь міністраў цара Аляксандра І толькі Міхаіл Сперанскі кеміў нейк гэтую мову.