Читать «Удзячнасць і абавязак (літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі)» онлайн - страница 122

Усё гэта ўласціва такім, напрыклад, паэтам, як А. Твардоўскі, М. Ісакоўскі, А. Куляшоў. У іх творчасці фальклорны элемент не толькі не выпірае, але гучыць так арганічна, так натуральна, што мы, пры звычайным чытанні, не ставячы спецыяльнай мэты, нават не заўважаем яго. Уласна аўтарскае, прыдуманае і сфармуляванае паэтам, і — фальклорнае, прыкмечанае і ўхопленае з паэтычнай мудрасці народа,— не раз'яднаць, не аддзяліць адно ад другога. Фальклорнае ўваходзіць у арыгінальны твор так, як соль у страву: мы адчуваем, што яно ёсць, ведаем, што без яго было б чытаць «нясмачна» і што вылучыць яго немагчыма — яно растворана, яно ў самым духу верша, у самім водары і ў фарбах слова. Гэтакі твор, хоць і многа ў ім фальклорнага, заўсёды — жывы арганізм, з выразным, яскравым адбіткам асобы аўтара. Прыгадайце хаця б толькі адну эпічную рэч А. Твардоўскага — «Кнігу пра байца» («Васіль Цёркін»), Яе справядліва называюць савецкім паэтычным эпасам. У гэтай кнізе ўсё — ад пачатку да канца — народная праўда аб рускім салдаце на вялікай вайне, і сказана ўсё так, як бы гэта сказаў сам народ. І справа, вядома, не толькі ў тым, што верш кнігі — па-народнаму просты, ясны, даступны, што сотні радкоў кнігі гучаць афарыстычна, трапна, як народныя прыказкі, прымаўкі, досціпы, каламбуры, што ў тэксце нямала цытат з народных песень і прыпевак і г. д. Справа перш за ўсё ў агульным духу твора, у яго ідэйным змесце, у поглядзе паэта на вайну і на салдата ў гэтай вайне, справа ў філасофіі твора, у маральных крытэрыях і ацэнках — якія цалкам адпавядаюць народным; справа ў прынцыпах тыпізацыі, у той збіральнасці, усеагульнасці, скажам нават — сімвалічнай маштабнасці вобраза Цёркіна, што характэрна менавіта для народнага гераічнага эпасу, для гераічных казак і былін. Усё ж гэта аказалася творча падуладным Твардоўскаму таму, што ён з маленства, і ўсё жыццё, і тады, на вайне, жыў са сваім народам і сярод народа, жыў яго клопатамі, трывогамі і надзеямі, што думы і пачуцці народа былі ягонымі думамі і пачуццямі, што мова, жывое слова народа былі ягонай мовай, ягоным уласным словам.

Або прыгадаем верш М. Ісакоўскага «Враги сожгли родную хату» — адзін з самых выдатных і самых трагічных твораў аб вайне ва ўсёй савецкай паэзіі.

Враги сожгли родную хату, Сгубили всю его семью. Куда ж теперь идти солдату, Кому нести печаль свою? Пошел солдат в глубоком горе На перекресток двух дорог, Нашел солдат в широком поле Травой заросший бугорок. Стоит солдат — и словно комья Застряли в горле у него. Сказал солдат: «Встречай, Прасковья, Героя — мужа своего. Готовь для гостя угощенье, Накрой в избе широкий стол,— Свой день, свой праздник возвращенья К тебе я праздновать пришел...» Никто солдату не ответил, Никто его не повстречал, И только теплый летний ветер Траву могильную качал. Вздохнул солдат, ремень поправил, Раскрыл мешок походный свой, Бутылку горькую поставил На серый камень гробовой: «Не осуждай меня, Прасковья, Что я пришел к тебе такой: Хотел я выпить за здоровье, А должен пить за упокой. Сойдутся вновь друзья, подружки, но не сойтись вовеки нам...» И пил солдат из медной кружки Вино с печалью пополам. Он пил солдат, слуга народа, И с болью в сердце говорил: «Я шел к тебе четыре года, Я три державы покорил...» Хмелел солдат, слеза катилась, Слеза песбывшихся надежд, И на груди его светилась Медаль за город Будапешт.