Читать «Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 8» онлайн - страница 281

Тады па ўсім краі ішла калектывізацыя. Мужыкоў змушалі ўступаць у калгасы. Не зразумела, навошта была тая дабраахвотнасьць, тыя начныя сходы, якія вырашалі тое, што ўжо было вырашана бязь іх. Некалькі начэй ішоў сход і ў нашай вёсцы, і ўрэшце вырашылі абагульніць. Таго ж ранку пусьцілі па вёсцы актыў выгружаць збожжа (баяліся, што пахаваюць, ці што?), на золаку прыехалі і да нас. Я абудзіўся ад плачу маці, яна галасіла (чаго ніколі я ад яе ня чуў), бо зь істопкі выгрузілі ўсё — не пакінулі ні каліва. Чым было карміцца, што пасеяць у гародзе? А на двары стаяў яшчэ сакавік 1933 году, з якога пачынаўся вялікі голад аж да самай вайны. Толькі ніхто ня ведаў таго, што чакае людзей наперадзе.

Уладзімер Хведаравіч, мой бацька, паходзіў з гэтай жа вёскі, нават з суседняй хаты, у якой тады гаспадарыў старэйшы ягоны брат дзядзька Васіль. Была жывая і маці іх, Хвядорыха, якую мы не любілі з тае прычыны, што яна не любіла нас. Рэч у тым, што, як у маці, так і ў бацькі гэты шлюб быў другі — першая жонка бацькі памерла, здаецца, ад родаў. Бацька ў дзяцінстве скончыў царкоўна-прыходзкую школу ў Кублічах, лічыўся грамацеем у вёсцы. Да яго прыходзілі чытаць-адпісваць лісты непісьменныя салдацкія маці. У маладосьці ён сэзонна працаваў на цагельнях у Мітаве. Царскую службу правёў у Гародні, расказваў пасьля пра гэты горад, зь якім лёс зьвёў і ягонага сына. У час імпэрыялістычнай вайны будучы змабілізаваны ў армію генэрала Самсонава, трапіў зь ёй у нямецкі палон. Але ў палоне, казаў, яму пашэнціла: рабіў у баўэра, дзе да некалькіх «рускіх» парабкаў былі неблагія адносіны. Мусілі рабіць, але і кармілі, і апраналі. Прынамсі, пасьля ў калгаснай рэчаіснасьці ён успамінаў той час зь піетэтам, і, мусіць, меў падставу. Бо далей на ягоным жыцьці былі спрэс нэндза і катаклізмы: калектывізацыя, вайна, партызанка, трывога за дзяцей. Сын (я) у вайну быў няведама дзе, дачку Валю немцы некалькі разоў забіралі ў Нямеччыну (адзін раз яна выскачыла з цягніку). Але іншым дасталося болей, і гэта хіба суцяшала.

Характару ён быў не крутога, але зь дзецьмі абыходзіўся строга (прынамсі, мне так здавалася, можа, у параўнаньні зь мяккай маці). А ўвогуле, усё жыцьцё біўся як рыба аб лёд, і толькі на старасьці дажыўся да ладу і казаў, што хлеба даволі, ёсьць і да хлеба, і нейкая апратка — калі такое было? Толькі жыць ды жыць.