Читать «Пляц Волі» онлайн - страница 30

Паступова менскае таварыства ператварылася ў асьветніцкую і культурніцкую арганізацыю. Старшынёй — з прапановы Багдановіча — абралі Скірмунта, вядомага абшарніка, былога сябры І дзяржаўнай Думы. Пасьля лютаўскай рэвалюцыі адзьдзел абвясьціў сябе нацыянальным камітэтам. Аляксюк увайшоў у Выканкам грамадзкай бясьпекі Менску — неафіцыйны орган «агульнарасійскага» Часовага ўраду. Правялі мітынгі ў Менску і Бабруйску — з прамовамі па-беларуску, а ў сакавіку 1917-га арганізавалі з'езд беларускіх нацыянальных арганізацыяў, які і сфармаваў Беларускі Нацыянальны Камітэт (як юрысты ў яго ўвайшлі Шантыр і Аляксюк). Старшынёй зноў абралі Скірмунта, які ачольваў дэлегацыю да Часовага ўрада ў Піцер… І каб не рэвалюцыя кастрычніцкая, каб ня войны — хто ведае, як усё сталася б і што місія тая прынесла б… А можа, і паўстала б яшчэ тады незалежная Беларусь — паперадзе і Польшчы, і Украіны?

І зноў неадчэпнае, зноў неадказанае: чаму? Чаму сталася так, як сталася?»

(З запісаў Алеся Ваяра.)

Гарун жыў у дальнім пакоі Беларускай Хаткі. «І два бакі грубкі, і два вакенцы ў прысады — чым не рай у межах зімовага гораду!» — не раз паўтараў гаспадар пакоя. Каля грубкі — ложак, за ім — на ўсю сценку — шафа з кнігамі, часопісамі, падшыўкамі газэт (іх Алесь ужо ўсе перачытаў). Паміж вокнамі — пісьмовы стол..

Гарун запаліў святло, згроб са стала кнігі й спісаныя аркушыкі, разгарнуў ільняны абрусік, з шуфляды дастаў сала, дзве цыбуліны, хлеб і кварту беленькай…

— Ну, братка, хай ім усім добра будзе! Мы ж давай па кропельцы — і сагрэемся, і палечымся…

Навучыла жыццё Гаруна не запасіць-хаваць надоўга ў сабе чорнае…

А «ім» і насамрэч добра было: госці — Меражкоўскі, Гіпіус, Злобін — затым яшчэ лекцыю пра Міцкевіча прачыталі — і вырашылі ў Польшчу перабірацца. Да вакзала на аўто Жэлігоўскага даехалі, ва ўтульным купэ хуткага цягніка — да Вільні, у мяккім спальным вагоне (ужо ранняй вясной) — да Варшавы.

Зусім па-іншаму праз некалькі месяцаў выбірацца ў чужбіну будзе хворы Гарун…

«Пад штандар бел-чырвона-белы»

(Уладзімер Жылка)

Была зіма, яе першая паслякалядная нядзеля, бадзёры ранішні мароз, брыльянты звонкай шэрані на дрэвах, мора снегу з затупленымі «хвалярэзамі» лясоў (каб не яны, то — здавалася — снежна-малочнае мора паўскочвалася б на невялікія астраўкі вакольных вёсак і затапіла б іх), — і была дарога праз гэтае белае мора, зранку яшчэ непрабітая, не пратораная, трымацца якой, не збіцца дапамагалі аграмадныя прыдарожныя маякі-дубы.

На лёгкіх санях — трое. За вазніцу — сталага веку дзядзька, у кажушку, бітых валёнках, аблавушцы з зайца. Да ягонай шырокай спіны прыхінуліся два хлапцы, амаль адналеткі. Гадоў па дваццаць можна было б даць ім, хоць і з нацяжкаю. Накрытыя грубай апонаю, маўчалі.