Читать «Тры жыцці княгіні Рагнеды» онлайн - страница 55

Ледзяны парыў ударыў Анастассю ў твар, быццам хацеў пагасіць звернутыя да сына пытанні, і маці Анастасся паслухмяна падпарадкавалася і падумала сама сабе: чаму не пойдзе яна да Ізяслава? Што перашкаджае ёй вырушыць у дарогу? Гэта дзесяць, сем, ну, пяць год назад яе маглі затрымаць. Тады цівун Серада непакоіўся - дзе яна? Ці ляжыць ніцма, ці сумуе на Свіслачы, пакутуе, сядзіць пры хворых, лаецца з папом - усё яго не займала, абы не знікла. Бо хоць і зрабілі яе чарніцай, і назвалі Анастассяй, заставалася яна княгіняй, і ў Полацку сядзеў князем Ізяслаў, а ў Ноўгарад перайшоў з Растова Яраслаў, а новы горад Уладзімір аддалі яе малодшаму сыну Ўсеваладу, і ў кожны з гэтых трох гарадоў магло павесці яе жаданне жыць. А потым усе пра яе забыліся. Састарэў і дажывае век Дабрыня. Старэе і нудзіцца са сваёй цароўнай Уладзімір. Адрахлеў цівун Серада, і здаецца ёй праз уласную нямогласць, што і яна знясіленая... Ды ніхто не ведае, што яна не жыла, а чакала. Вось што не дазваляе ёй пайсці. Пайсці - азначае прызнаць, што не дачакалася. Але і сын не ведае, як доўга яна чакала. Яна растлумачыць, ён зразумее з паўслова, ён прыбудзе... Ён прыедзе, запросіць яе, і разам з ім яна пройдзе пад гэтай вежай, і ён павязе яе па Свіслачы, Бярэзіне, Сургуце, Дзвіне, тады спраўдзіцца сэнс яе шматгадовага цярпення... Ён павінен знаць, што яна чакае. Ён нічога не ведае пра яе. Яму гавораць, што яна адварацілася ад свету і моліцца, і задаволеная гэтым. Але нашто князю пакорлівая маці-чарніца? Ён павінен дазнацца, што яна не скарылася... Ён уведае, і тады ён ачуецца, і памяць падкажа яму даўні мацярынскі шэпт, і ён насмеліцца і вырашыць. Душа яго ўзвысіцца... У гэтым яе абавязак, яе доўг, яе апошняя мара. Гэтую мару яна ажыццявіць. І не трэба гадаць і думаць, якім будзе канец, спыніла сваю думку маці Анастасся. Трэба марыць і выконваць...

У хаце яе чакаў айцец Сымон. Насуперак звычцы ён грэўся ля печы; Анастасся не адразу і ўгледзела яго, прыхаванага ценем.

- Ты што, захварэў, поп Сымон? - спытала яна спагадліва.

- Зябка мне нешта. А ты сумуеш, маці Анастасся?

- Не, поп Сымон, радуюся.

У вачах Сымона стаяў недавер.

- Радуюся, поп Сымон, - паўтарыла Анастасся. - Гэта ты сумуеш. А чаго сумуеш?

- Што ж ты ў царкву не ўвайшла, калі радасная?

- Хіба ў царкве адной бог? Сам казаў - на небе.

- Бог у сэрцы, - сказаў айцец Сымон. - А прастол яго на нябёсах.

- Вось у сэрца і глядзела, поп Сымон.

- Пачытаць, маці Анастасся? - спытаў поп.

- Пачытай, поп Сымон.

- А што пачытаць?

- Што хочаш, поп Сымон.

Айцец Сымон перайшоў на лаўку, накрыўся кажухом, прытуліўся да сцяны, і памяць яго кранулася пергаментных старонак... У цішыні пачуліся за сцяной лёгкія крокі. Дзверы адчыніліся, і ў хату ўвайшлі Праскоўя і Ефрасіння.

- Можна, маці Анастасся?

- Сядайце.

Манашкі прыселі ля печы. Поп Сымон зноў засяродзіўся, зрок яго прасякаў загадкавасць даўніны, калі пыл на дарогах захоўваў сляды Хрыста, а жывым яго словам запальвалася вера. Анастасся глядзела на сваіх царкоўных сёстраў. Ефрасінню яна любіла, Праскоўю цярпела, чуючы ў ёй патаемную злараднасць. Ефрасіння пайшла ў чарніцы пасля адначаснай смерці трох дзетак і мужа, забітых маланкай. Вера папа Сымона прывабіла яе надзеяй сустрэцца з роднымі пасля смерці. Ціхмянасцю Ефрасіння марыла заслужыць права на шчаслівы век з дзецьмі ў раі. Праскоўя стала манашкай у той жа год, што і маці Анастасся, калі па жаніцьбе Ўладзіміра чысцілі княжы двор у Бераставе і выгналі прэч сабраных там дзевак. Некаторых з узнагародай вярнулі да бацькоў, большасць павыдавалі замуж, бяздомных пастрыглі ў чарніцы. Пра свае гады ў Бераставе Праскоўя ніколі не гаварыла - не сваёй ахвотай прыходзілі туды дзеўкі. А што ў гэтым гняздоўі рабілася, маці Анастасся ніколі не распытвала - і без роспыту лёгка было ўявіць ліхое берастаўскае гулянне: пілі да чарцей у вачах, тады клікалі дзевак, і пачыналіся Садом і Гамора. Але Берастава новы бог не спапяліў. Цяпер Праскоўя асуджана да скону маліцца - можна яе пашкадаваць. Думка, што гэтая жанчына магла лашчыць яе мужа ці Дабрыню, калі тыя прыязджалі бражнічаць, што тады яны такія розныя - вялікая княгіня і распусная дзеўка - цяпер зраўняліся чорнымі хусткамі і чорнымі расамі, адзінотай і ўмовамі жыцця, - гэтая думка апякала памяць маці Анастассі. Уладзімір забыў, думала яна, што Рагнеда нараджала княжычаў, а тая дзеўка галубіла дружыну. І яны абедзве выракліся свету дзеля славы нейкага Хрыста, новага бога, - Праскоўя выраклася распусты, Анастасся - пяці дзяцей. Калі думаеш пра гэта - галава расколваецца... А Праскоўю, адчувала маці Анастасся, гэтая роўнасць новых абставін суцяшала. Вось і ты, княгіня Гарыслава, паміраеш тут падобна мне, чытала яна ў вачах Праскоўі, і нічым не лепшая, і не вышэйшая, таксама выкінута з жыцця і нічога не маеш; дык я і жонкай не была, простая дзеўка, а цяпер мы абедзве - чорныя царкоўныя мышы. Але я не мыш, думала Анастасся. Я і ў чорнай расе княгіня, дагала мяне раздзенуць і выставяць на мароз - усё роўна княгіня. І ніхто не зраўняецца са мной. Як не зраўняліся з богам папа Сымона, з гэтым Хрыстом, разбойнікі, распнутыя на крыжах побач з ім. Дзе ён, дзе яны - а балела ім роўна. Хто можа зраўняцца? Той, хто страціў столькі ж, каб параўнацца. Вось Ефрасіння страціла дзетак, думала Анастасся. Дык іх Пярун забіў, ён над хмарамі сядзіць, яму не бачна, куды маланкамі б'е. Як упадабняць божую руку і чалавечае зло? Як раўняцца: адна жыве, каб цярпець, другая церпіць, каб ажыць...