Читать «Пастка для пярэваратня» онлайн - страница 75

— Канешне, не згубіць! — усклікнуў шавец. — Бярыце. Не будзеце крыўдаваць.

— Бяру, — сказаў Ясь.

Ён заплаціў, прыціснуў чаравічкі да грудзей.

— Няхай носіць Паўлінка на здароўе, — пажадаў на развітанне гандляр-шавец.

Бурштынавыя пацеркі

Праціснуўшыся праз натоўп, яны сталі каля невялікага століка, на якім была незвычайная дошка, падзеленая на роўныя чорна-белыя клеткі. На ёй — нейкія незвычайныя фігуры. За столікам, насупраць адзін аднаго, сядзелі старыя знаёмыя: тоўсты гандляр-багатыр у лісінай шапцы з зялёным верхам і каваль, які працаваў на падворку з сынам-падлеткам. І каваль, і гандляр-багатыр сядзелі моўчкі, толькі зрэдку перастаўлялі незвычайныя фігуры з адной клеткі на другую.

Янка вачэй не спускаў з гэтай дошкі. Чаму каваль і гандляр-багатыр сядзяць насупраць адзін аднаго? Чаму перастаўляюць фігуры? Не стрываў, запытаў у Яся:

— Чаму яны так?

— У шахматы гуляюць, — сказаў Ясь.

— Гэтая незвычайная дошка — шахматы?

— Дошка называецца шахматнай, а шахматы — тыя фігуркі, якія на ёй стаяць. Зразумеў?

— Не разумею, — прызнаўся ён. — Як гэта: гуляюць?

— Бачыш таго барабаншчыка? — кіўнуў галавою Ясь, паказаўшы на шахматную фігуру. — Гэтая фігура называецца пешка.

«Пешка, бо пяшком ходзіць», — падумаў Янка.

— А вунь ладдзя, — сказаў Ясь.

— А як называецца дзядзька, які сядзіць, скрыжаваўшы рукі на грудзях?

І праўда, фігура, мабыць, удвая большая за пешку, нагадвала, як сказаў Янка, дзядзьку. Ён сядзеў на невялікім пастаменце, па-ўсходняму склаўшы ногі і скрыжаваўшы рукі на грудзях. На галаве — шлем. На шлеме заклёпкі ў некалькі радоў. Гэты дзядзька, здавалася, хацеў сказаць: не падступайцеся да мяне.

Ясь ледзь прыкметна ўсміхнуўся.

— Гэта кароль. Самая галоўная шахматная фігура. Як князь.

— Добрая работа, — прамовіў Янка.

— Добрая, — пагадзіўся з ім Ясь. — З косці выразаны.

Янка чуў ад маці, што здавён рабілі на Панямонні фігуркі звяроў, людзей. Крамянёвым разцом выразалі з дрэва, з біўня маманта ў лясных нетрах, у глушы, каб не падгледзелі, каб не зраклі. Пасля вяшчун такую фігурку абкурваў дымам з замоўленых траў, каб увайшоў у яе дух Вялікай жанчыны, якая ахоўвае агнішча, прадаўжае чалавечы род.

«Навошта робяць гэтыя дзіўныя шахматы? — думаў ён. — Чаму каваль і гандляр-багатыр так узіраюцца на іх? Чаму столькі людзей сабралася? Хіба і яны, як і ён, ні разу іх не бачылі?»

— Ясь, ты казаў, што гандляр і каваль у шахматы гуляюць. Як гэта зразумець? — пацікавіўся Янка.

— На адным баку фігуркі белыя, а на другім чорныя. Бачыш?

— Бачу. Чорныя каваль перасоўвае. Гандляр-багатыр — белыя.

— Яны між сабою бой вядуць. Калі чорныя перамогуць, то каваль выйграе, а багатыр прайграе.

— Ваююць?

— Яшчэ як ваююць.

Хацеў Янка запытацца, як гэта выходзіць у іх, ды каваль як крыкне:

— Мат!

Янка аж здрыгануўся. А каваль, падскочыўшы, яшчэ некалькі разоў крыкнуў:

— Мат! Мат! Мат!

Ну нібыта карову выйграў.

Янка зірнуў на гандляра-багатыра. Пачырванеў, паволі-паволі ўстае, крэхча. А каваль яму:

— Лезь пад стол і кукарэкай. Янка здзіўлена глянуў на Яся.

— Чаму ён так?

— Каваль багатыра ў шахматы абыграў, а перад гэтым яны дамовіліся: той, хто прайграе, пад стол залезе і пракукарэкае.