Читать «Населены востраў» онлайн - страница 212
Аркадзій Натанавіч Стругацкі
У студзені 1970 г. АБС зьехаліся ў мамы ў Ленінградзе і на працягу чатырох дзён прарабілі тытанічную чыстку рукапісу, якую правільней было б назваць, зрэшты, не чысткай, а
Першай ахвярай стылістычных самарэпрэсіяў паў рускі чалавек Максім Расьціслаўскі, які стаў адгэтуль, і назаўсёды, і на ўсе будучыя вякі вечныя немцам Максімам Камэрэрам. Павел Рыгоравіч (ён жа Вандроўнік) зрабіўся Сікорскі, і наогул у рамане зьявіўся лёгкі, але выразны нямецкі акцэнт: танкі ператварыліся ў панцарвагены, штрафнікі ў бліцтрэгераў, «дурань, сапляк!» — у «Dummkopf, Rotznase!»... Зьніклі з раману: «анучы», «зьняволеныя», «салата з крэветкамі», «тытунь і адэкалён», «ордэны», «контрвыведка», «ледзянцы», а таксама некаторыя прыказкі і прымаўкі, накшталт «бог шэльму меціць». Зьнікла цалкам і бязь сьледу ўстаўка «Неяк дрэнна тут пахне...», а Невядомыя Айцы Тата, Сьвёкар і Швагер ператварыліся ў Агняносных Тварцоў Канцлера, Графа і Барона.
Немагчыма пералічыць тут усе папраўкі і падчысткі, немагчыма пералічыць хаця б толькі найістотнейшыя зь іх. Юрый Флейшман, прарабіўшы сапраўды неверагодную ў сваёй карпатлівасьці працу па параўнаньні чыставога рукапісу раману з детгизаўскім яго выданьнем, выявіў 896 розначытаньняў — выпраўленьняў, купюраў, уставак, заменаў... Восемсот дзевяноста шэсьць!
Але гэта ўжо быў калі й не канец яшчэ гісторыі, то ва ўсякім выпадку яе кульмінацыя. Выпраўлены варыянт быў перададзены назад на плошчу Нагіна, у Главлит, і не прайшло й пяці месяцаў, як атрымалася пісьмо ад АН (22.05.70):
«...Пл. Нагіна выпусьціла, нарэшце, НВ са сваіх кiпцюроў. Дазвол на публікацыю дадзены. Стала, дарэчы, зразумела, чым тлумачылася такая зацяжка, але пра гэта пры сустрэчы. Стала вядома толькі, што мы — правільныя савецкія хлопцы, не раўня ўсякім паклёпнікам і зласьліўцам, толькі вось настрой у нас залішне крытычна-балючы, але гэта нічога, зь лёгкай кіруючай рукой на нашым плячы мы можам і павінныя працягваць працаваць. <...> Падлічана, што калі ўсё пойдзе гладка (у вытворчасьці), то кніга выйдзе дзесьці ў верасьні...»
У верасьні кніга, пакладзем, ня выйшла, ня выйшла яна і ў лістападзе. У студзені 1971 году скончылася гэтая гісторыя — павучальная гісторыя апублікаваньня разьвясёлай, абсалютна ідэалягічна вытрыманай, чыста забаўляльнай павястушкі пра камсамольца XXII стагодзьдзя, задуманай і напісанай сваімі аўтарамі галоўным чынам для дзеля грошай.
Цікавае пытаньне: а хто ўсё-ткі перамог у гэтай безнадзейнай бітве пісьменьнікаў зь дзяржаўнай машынай? Аўтарам, як-ніяк, а ўсё-ткі ўдалося выпусьціць у сьвет сваё дзецішча, хай нават і ў моцна зьнявечаным выглядзе. А вось ці ўдалося цэнзарам і начальнікам наогул дамагчыся свайго — выкарчаваць з раману «вольны дух», алюзіі, «некіравальныя асацыяцыі» і ўсялякія падтэксты? У нейкай меры — безумоўна. Зьнявечаны тэкст, без усялякіх сумневаў, шмат страціў у вастрыні сваёй і сатырычнай скіраванасьці, але цалкам кастраваць яго, як мне здаецца, начальству так і не ўдалося. Раман яшчэ доўга і ахвотна штурхалі нагамі разнастайныя добраахвотнікі. І хоць крытычны патас іхны рэдка ўздымаўся вышэй за абвінавачваньні аўтараў у «непавазе да савецкай касманаўтыкі» (мелася на ўвазе грэблівае стаўленьне Максіма да працы ў Вольным Пошуку), нягледзячы на гэта, апасьліва-недабразычлівае стаўленьне начальства да «Населенага вострава», нават і ў «выпраўленай» ягонай мадыфікацыі, праглядалася цалкам выразна. Зрэшты, хутчэй за ўсё, гэта была проста інэрцыя...
