Читать «Не, не ўсё роўна (на белорусском языке)» онлайн - страница 11

Больш я не помню, каб хоць калi гаварылi пра што мацi з дзедам - часцей маўчалi.

У той вечар, перад тым як класцiся спаць, дзеду зрабiлася холадна, i ён папрасiў, каб перанеслi яго на печ. Мацi паставiла на прыпек кружку з вадою мерылася ўжо залiваць на комiнку лучыну - i, узяўшы дзеда пад пахi, памагла яму дабрацца да печы. Ён лёг жыватом на чарэн, аднак не сагрэўся, - усiм нам было чутна, як ад холаду стукаюць яго зубы.

- Можа доктара паклiкаць? - нясмела спыталася мацi, пазiраючы то на мяне, то на Саўку - у вачах у яе былi разгубленасць i спалох.

- Не трэба, Настачка, гэта я, мусiць, прамёрз, лежачы на пасцелi... пачуўшы матчыны словы, адгукнуўся з печы дзед. - Вось зараз адагрэюся, i ўсё будзе добра... Дзякуй табе i так за ўсё...

Мацi ўзяла з прыпека кружку i пачала залiваць лучыну. Але лучына нешта доўга не патухала - сiпела i праз хвiлiну зноў успыхвала чырвоным агнём - бы ўсё роўна ведала, што яе зноў трэба будзе неўзабаве палiць. Мацi давялося схадзiць да вядра i набраць яшчэ кружку вады. Толькi тады лучына мiргнула i згасла. Усю хату запаланiла цемра. Мы раздзелiся i ляглi спаць. Але ледзьве замгнулi вочы, адразу ж прачнулiся - з печы на нас адна за адной пачала падаць лучына. Мы здагадалiся, што кiдае яе дзед.

Падхапiлiся i ў момант апынулiся на печы.

- Дзеду! Дзеду! - закрычаў Саўка. - Што вы робiце?

- Ратуйце мяне, унучкi! - з жахам у голасе прахрыпеў дзед. - Яны iдуць па мяне ўжо... Адтуль, - паказаў рукою на дзверы дзед.

- Хто яны? - спыталася мацi - яна таксама ўстала i палезла за намi на печ.

Дзед нiчога не адказаў, а яшчэ шпарчэй, з большай лютасцю i злосцю пачаў шпурляць на хату лучыну.

Мацi запалiла зноў святло - на мокрым комiнку лучына доўга не хацела гарэць, - i нам да жудасцi страшна было сядзець у цемнаце адным i трымаць за рукi дзеда, каб ён не хапаў лучыны i не кiдаў яе на хату. Дзед увесь калацiўся i ўсё рваўся некага бiць, каго бачыў ён i каго не бачылi мы. Потым мы ўтраiх сяк-так ссадзiлi яго з печы, заўважыўшы самi сабе, як раптоўна ён пацяжэў, не ўтрымаць проста - зямля зямлёю. Скiнулi з яго кашулю, бо яна была мокрая ад поту, хоць выкручвай, i надзелi новую, чыстую i свежую, палажылi дзеда ў пасцель. Ён яшчэ варочаўся, махаў перад сабою рукамi, як бы нешта адганяў ад сябе, нешта мармытаў бязгучна аднымi толькi губамi сабе пад нос, мяняючы твар - ад сярдзiтага, злога да добрага, лагоднага, - потым патроху сцiшыўся, супакоiўся i заснуў. Заснуў, каб болей нiколi ўжо не прачнуцца...

Хавалi дзеда назаўтра. I калi на краю могiлак ля невысокага дубовага крыжа вырас жоўты гарбячок жвiру i мы пасталi вакол яго, каб апошнi раз пакланiцца дзедаваму праху, - памятаю, мне здалося, што стаiм мы не ля магiлы, а недзе далёка-далёка ў лесе ля агню, якi толькi што гарэў, гарэў доўга, нiкога не грэючы, i проста на нашых вачах вось-вось патух, яшчэ нават чырванеюць дзе-нiдзе ў попеле iскры... Чаму я падумаў тады пра гэта? Ды, мусiць, таму, што неяк чуў: некалi, у сiвую старасветчыну, нябожчыкаў не закопвалi ў зямлю, а палiлi. Накладалi вялiзную кучу дроў, усцягвалi на яе труну i падпальвалi... Палiлi, каб пасля чалавека нiчога не аставалася. Не, нешта ўсё ж аставалася. Калi не на зямлi, дык у людскiх сэрцах, бо нельга так жыць, каб не пакiнуць аб сабе нiякай памяцi. Добрай цi дрэннай - усё роўна. Не, мусiць, не ўсё роўна!..